İklim değişikliğinin yıkıcı etkilerini önlemek için küresel sıcaklık artışını sanayi öncesi seviyelerin 1,5°C üzerinde sınırlamak ve 2050 yılına kadar net sıfır karbondioksit emisyonuna ulaşmak zorundayız. Bu gerekliliği hem IPCC’nin Küresel Isınma ve Altıncı Değerlendirme Raporu gibi bilimsel kaynaklar, hem de aşırı hava olayları, kuraklık, yeraltı sularının çekilmesi ve orman yangınları gibi iklim değişikliğinin giderek görünür hale gelen olumsuz etkileri bize açıkça gösteriyor. Dünya Meteoroloji Örgütü’nün yayımladığı İklim Değişikliği Göstergeleri’ne göre, 2023 yılı küresel yüzey sıcaklığı sanayi öncesi 1850-1900 ortalamasının 1,45 ± 0,12 °C üzerinde gerçekleşerek son 174 yılın en sıcak yılı olarak kaydedildi.
Bu çerçevede, şirketlerin emisyon azaltımı konusundaki rolü giderek artıyor. Bilim Temelli Hedefler Girişimi (SBTi), şirketlerin iklim değişikliğiyle mücadele için bilim temelli hedefler belirlemelerine rehberlik eden küresel bir organizasyon olarak öne çıkıyor. 2014 yılında kurulan ve merkezi İngiltere’de bulunan SBTi, hedef belirleme ve doğrulama süreçlerini uluslararası standartlara uygun olarak yönetiyor. Carbon Disclosure Project (CDP), Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi (UN Global Compact), We Mean Business Koalisyonu, Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) gibi kuruluşlarla iş birliği yapan SBTi (Science Based Targets Initiative) yani Bilim Tabanlı Hedefler Girişimi, şirketlerin net sıfır hedeflerini sürdürülebilir kılmak amacıyla kapsamlı kılavuzlar ve standartlar sunuyor.
SBTi, özellikle yüksek emisyon üreten sektörlere odaklanarak küresel çapta dönüşüm yaratmayı amaçlıyor. 2025 yılına kadar 10.000 şirketin taahhüt vermesini, toplamda 20 trilyon dolarlık ekonomik büyüklüğe ve 5 gigatonluk emisyon azaltımına ulaşmayı hedefleyen SBTi, dönüşümü tedarik zincirleri üzerinden teşvik ederek düşük karbon ekonomisine geçişi hızlandırmayı amaçlıyor.
Bu yazıda, gelecekte şirketlerimiz için giderek daha önemli hale gelecek olan SBTi’yi çeşitli yönleriyle ele alacağız.
SBTi – Bilim Temelli Hedefler Girişimi Nedir?
SBTi, yani Science Based Targets initiative (Bilim Temelli Hedefler Girişimi), şirketlerin iklim değişikliğiyle mücadeleye katkıda bulunmalarını sağlayan küresel bir organizasyondur. Bilim temelli hedefler, şirketlerin sera gazı (GHG) emisyonlarını azaltmalarına yönelik, iklim değişikliğinin en kötü etkilerinden kaçınmaya ve iş büyümesini sürdürülebilir kılmaya yardımcı olan açık bir yol haritasıdır. Bir hedef, en son iklim biliminin öngördüğü ve Paris Anlaşması’nın 1,5°C’lik ısınma sınırına ulaşmak için gerekli olan kriterlerle uyumlu olduğunda “bilim temelli” olarak kabul edilir.
Net-sıfır gündeminin ve Paris Anlaşması’nın etkisiyle birçok hükümet ve şirket, son yıllarda net-sıfır hedefleri belirledi. Hatta, zerotracker.net’e göre bu taahhütler, dünya GSYH’sinin %92’sini ve emisyonların %88’ini kapsar hale geldi. Bu çerçevede, SBTi, şirketlerin iklim eylemlerini bilimsel bir temelde kamuya duyurmalarına olanak tanır ve sektörel farklılıkları göz önünde bulundurarak sera gazı azaltımı için gerçekçi planlar yapmalarına katkıda bulunur.
SBTi’ın Temel Özellikleri Nelerdir?
SBTi’ın temel özellikleri;
- Paris Anlaşması ile Uyum: SBTi, küresel ısınmayı sanayi öncesi seviyelerin 2°C altında tutma ve 1,5°C ile sınırlandırma hedefleriyle uyumlu emisyon azaltma hedeflerinin belirlenmesini sağlar.
- Bilimsel Temel: Hedefler, en son iklim bilimiyle uyumlu olarak belirlenir ve şirketlerin adil paylarına katkıda bulunmalarını sağlar.
- Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: SBTi, hedef belirleme sürecini şeffaf hale getirir ve şirketlerin ilerlemelerini raporlamalarını gerektirir.
- Küresel Kapsam: Girişim, dünya çapındaki şirketleri ve finansal kuruluşları kapsar.
SBTi’ın Amaçları Nelerdir?
SBTi’ın ana amacı, özel sektörün finansal kaynaklarını iklim değişikliği ile mücadele adına mobilize etmesini sağlamak olarak özetlenebilir. Belirli bir maliyet gerektiren dekarbonizasyon stratejileri, uzun dönemde şirketlerin özellikle fosil yakıtların fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı dayanıklılığını artırıyor. SBTi, sektörlere yönelik en iyi dekarbonizasyon stratejilerinin anlaşılmasını sağlıyor. SBTi’nin ulaşmaya çalıştığı diğer hedefler ise;
- Bilim temelli hedef belirleyen şirketlere ve finansal kuruluşlara teknik ve uzman desteği sağlamak
- Bağımsız uzmanları bir araya getirerek şirketlerin hedeflerini değerlendirmek ve doğrulamak
- İzleme, raporlama ve doğrulama yöntemleri ile kurumsal iklim eylemlerinin hesap verilebilirliğini ve doğruluğunu sağlamak
Bilim Temelli Hedef Belirleme Yöntemleri Nelerdir ve Aralarındaki Farklar Neler?
Bilim temelli hedefler, mutlak emisyon azaltımı veya fiziksel emisyon yoğunluğu yöntemleriyle belirlenebilir. Mutlak emisyon azaltımı yöntemi, şirketin toplam emisyon miktarını azaltmayı hedeflerken, fiziksel emisyon yoğunluğu yöntemi, büyümeden bağımsız olarak emisyon verimliliğini artırmayı amaçlar. İlk yöntem daha az bilgi gerektirirken, ikinci yöntem daha fazla veri gerektirir ancak şirketlerin aynı sektördeki diğer firmalarla kıyaslanmasını kolaylaştırır.
SBTi’ya Katılmanın Şirketler için 6 Faydası Nelerdir?
Bilim temelli hedefler sadece gezegen için değil, şirketler için de faydalıdır. Paris Anlaşması hedefleriyle uyumlu bir şekilde emisyon azaltımı hedefleyen bu şirketler, düşük karbon ekonomisine geçişi hızlandırırken iklim değişikliğinin en kötü etkilerinden de kaçınmaktadır.
SBTi’ye bağlı şirketlerin katıldığı bir ankette, bilim temelli hedeflerin iş için de birçok avantaj sağladığı görülmüştür. Bilim temelli hedeflerin şirketlere sağladığı altı önemli fayda:
- Marka İtibarı: Tüketiciler çevreye olan etkilerinin farkındalığı arttıkça, etik tüketim de büyüyen bir trend haline geliyor. Bu nedenle, sürdürülebilirlik konusundaki itibarı güçlü olan markalar avantajlı duruma geçiyor. 2018 yılında YouGov tarafından yapılan SBTi’ye bağlı şirketlerden 185 yöneticinin katıldığı ankete göre; yöneticilerin %79’u, Science Based Targets girişimine bağlılığın marka itibarını güçlendirdiğini belirtiyor.
- Yatırımcı Güveni: Sürdürülebilirliği bir iş güvenilirliği göstergesi olarak gören yalnızca müşteriler değil; yatırımcılar da çevresel politikalara büyük önem veriyor. Yöneticilerin %52’si, bilim temelli hedef taahhüdünün yatırımcı güvenini artırdığını söylüyor.
- Düzenlemelere Karşı Dayanıklılık: Paris Anlaşması doğrultusunda hükümetler, emisyon yoğun faaliyetleri azaltmaya yönelik düzenlemeleri artırıyor. Ankete katılan yöneticilerin %35’i, bilim temelli hedef belirlemenin gelecekteki düzenlemelere karşı dayanak oluşturduğunu belirtiyor.
- Artan Yenilikçilik: Düşük karbon ekonomisine geçiş süreci devam ederken, stratejilerini bu dönüşüme uyarlayan şirketler yeni fırsatlara kapı açıyor. Katılımcıların %63’ü bilim temelli hedef belirlemenin şirket içindeki yenilikçiliği artırdığını belirtiyor.
- Maliyet Tasarrufu: Sürdürülebilir iş modelleri geliştirmenin yüksek maliyet getireceği düşüncesi yaygın olsa da, bilim temelli hedef belirleyen şirketler bunun aksini kanıtlıyor. Yöneticilerin %29’u bilim temelli hedeflerin şimdiden maliyet tasarrufu sağladığını belirtiyor.
- Rekabet Avantajı: Ankete katılanların %55’i, Science Based Targets girişimine bağlılığın kendilerine rekabet avantajı sağladığını belirtiyor.
Bilim temelli hedefler belirlemek, yalnızca çevre için değil, iş başarısı ve sürdürülebilir büyüme için de stratejik bir adım olarak öne çıkmaktadır.
SBTi’ye Kimler Başvurabilir?
SBTi, sera gazı emisyonlarını azaltmak isteyen tüm sektörlerin katılımına açıktır. Finansal kuruluşlar, ortak teşebbüsler, şirketler ve devlet kontrolündeki firmalar SBTi’ya başvurabilecek başlıca aktörler arasında. SBTİ, özellikle yüksek emisyona sahip sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin katılımını teşvik ediyor. Petrol ve gaz şirketlerinin hedefleri henüz resmi olarak doğrulanamadığı için bu sektörlerin şu an için SBTi’ye katılamayacağı ifade ediliyor. SBTi halihazırda şehirlerin, yerel hükümetlerin, 500’den fazla çalışanı olan kamu kurumlarının, eğitim kurumlarının ve kar amacı gütmeyen organizasyonların hedeflerini değerlendiremiyor.
SBTi Başvuru Süreci Nasıldır?
SBTi, şirketlerin net-sıfır hedefi belirleme süreçlerini 5 ayrı safhaya bölmüştür. Bu safhalar sırasıyla şu şekildedir:
- Sisteme çevrimiçi kayıt olarak taahhüt mektubunun SBTi’ya gönderilmesi
- Hedefin belirlenmesi
- Belirlenen hedefin SBTi’ya sunulması
- Hedefin duyurulması
- İlerlemenin raporlanması
Başvuru yapmadan önce şirketlerin sera gazı envanterlerini çıkararak Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyon paternlerini incelemesi gerekiyor. SBTi kriterlerine göre şirketlere Kapsam 1 ve 2 emisyonlarının %5’ini hariç tutma konusunda esneklik tanıyor. SBTi başvurusu öncesinde sera gazı envanterinin tam olarak oluşturulamaması halinde, başvuru sonrasında bu %5’lik dilimde kalacak şekilde sera gazı envanterine ilaveler yapılabilir.
SBTi Hedef Doğrulama Süreci Nasıl İşlemektedir?
Şirketlerin SBTi’ye bildirdikleri hedefler doğrulama sürecinden geçer. İlk olarak, 30 gün içinde yapılan ön değerlendirme sonucunda eksikler varsa şirkete bildirilir. Bu aşamayı geçen şirketler için uzman değerlendiriciler doğrulama sürecine devam eder ve gerekirse ek bilgi talep ederler. Sürecin sonunda, doğrulayıcıların onayı ile hedef doğrulama sonuçları şirkete bildirilir; büyük şirketler, finansal kuruluşlar ve KOBİ’ler için farklı doğrulama süreçleri uygulanır.
Şirketler için Taban Yılı Nasıl Belirlenir?
İlk defa SBTi’ye başvuracak şirketlerden, sera gazı emisyonlarının takibi açısından bir taban yılının (base year) belirlenmesi bekleniyor. Taban yılı belirlenirken dikkate alınması gereken üç temel faktör:
- Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyonlarına yönelik doğrulanmış verinin olması (taban yılı olarak en güncel verilerin olduğu yılın seçilmesi tavsiye ediliyor)
- Taban yılının şirketin tüm aktivitelerini temsil edecek şekilde seçilmesi (örneğin COVID 19 döneminde üretimin düştüğü bir yılın taban yılı olarak seçilmesi yanıltıcı olur)
- Net-sıfır kapsamında belirlenen hedeflere ulaşılmasını sağlayacak yeterli zaman dilimi tanımalı
Emisyon azaltım planlarının yakın dönem ve uzun dönem olacak şekilde yapılması tavsiye ediliyor. Uzun vadeli emisyon azaltım hedefleri, şirketlerin iş modellerini düşük emisyonlu üretime geçecek şekilde değiştirebilmesine olanak tanır. Farklı emisyon kapsamları için farklı hedefler belirlenebilir. Bu hedeflere yönelik şirketin performansının izlenebilmesi için aynı taban yılı kullanılabilir. Öte yandan, değer zincirindeki aktörlerden Kapsam 3 emisyonlarına dair veri toplanmasında güçlükler yaşanıyorsa, Kapsam 1 & 2 ile Kapsam 3 emisyonlarında kullanılacak taban yılları farklı olacak seçilebilir. Örnekler;
- Yeşil Büyüme, 2035 yılında değer zinciri boyunca net sıfır hedefine ulaşmayı taahhüt eder.
- Yakın Dönem: Yeşil Büyüme, 2018 yılına göre Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyonların 2030 yılına kadar %51 oranında azaltmayı taahhüt eder.
- Uzun Dönem: Yeşil Büyüme, 2018 yılına göre Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyonların 2040 yılına kadar %95 oranında azaltmayı taahhüt eder.
Şirketler kendi bağlılarının emisyonlarını sera gazı envanterlerine dâhil ederken organizasyon sınırlarını belirleyen “OPERASYONEL KONTROL”, “FİNANSAL KONTROL” veya “HİSSE KONTROLÜ” yöntemlerinden birisini seçebilir. Bağlıları üzerinde operasyonel ve finansal kontrole sahip olan şirketler bu bağlılarının tüm emisyonlarını kendi envanterlerine dâhil ederler. Hisse kontrolünde ise sâhip olunan hisse ölçüsünde emisyonlar envantere katılır.
Şirketler için Kapsanacak Sera Gazları Nelerdir?
SBTi başvuru sürecinde şirketlerin GHG Protokolü’nde yer alan tüm sera gazları (karbondioksit (CO2), metan (CH4), azot oksit (N2O), perflorokarbonlar (PFC’ler), hidroflorokarbonlar (HFC’ler), kükürt heksaflorür (SF6) ve nitrojen triflorür (NF3) kapsaması beklenmektedir.
SBTi Neden Karbon Dengeleme (Offset) Opsiyonunu Kabul Etmiyor?
SBTi, karbon dengeleme yöntemini, doğrudan emisyon azaltımı kadar etkili bulmadığı için kabul etmiyor. Şirketlerin karbon emisyonlarını azaltmak için değer zincirlerinde doğrudan projelere yönelmeleri öneriliyor. Karbon dengeleme projelerini desteklemek isteyen şirketler ise bunu SBTi dışında yapabilir ve kamuoyuna duyurabilirler.
Kapsam-3 Emisyonları SBTi Kriterlerine Nasıl Dahil Ediliyor?
SBTi’ye göre, şirketlerin tüm Kapsam-2 emisyonları ve Kapsam-3 emisyonlarının en az üçte ikisi hesaplamalara dahil edilmelidir. Satılan ürünlerin kullanımından kaynaklanan emisyonlar, belirli koşullarda envantere eklenmezken, önemli ölçüde emisyon üreten ürünler için bu emisyonların hesaplanması ve raporlanması teşvik edilmektedir.
SBTi Diğer İnisiyatiflerle Nasıl Bir İlişkiye Sahip?
SBTi, sürdürülebilirlikle ilgili dünyanın önde gelen birçok kuruluşu ile partnerlik ilişkisine sahip. Bu kuruluşlar;
- CDP
- Dünya Kaynak Enstitüsü (World Resouce Institute (WRI))
- Dünya Çapında Doğa Fonu (World Wide Fund for Nature (WWF))
- Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi (UN Global Compact)
Sonuç ve Değerlendirme
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ve Türkiye’de kurulacak olan milli Emisyon Ticaret Sistemi üretimden kaynaklanan sera gazı maliyetlerini artıracağı için bundan sonraki süreçlerde şirketlerimizin bilimsel tabanlı bir yaklaşımla dekarbonizasyon faaliyetlerini yürütmelerinde büyük fayda var. Aksi takdirde, yüksek emisyonlu üretim neticesinde ödemek zorunda kalacakları karbon ücretleri nedeni ile şirketlerimiz özellikle uluslararası ticarette rekabet güçlerini korumakta güçlük yaşayabilirler. Dünya genelinde net-sıfır hedefine doğru adımların hızlandığı önümüzdeki süreçte, tedarik zincirlerinde daha düşük emisyonlu üretim yapan şirketlerin daha tercih edilir olması da şirketlerimizi düşük emisyonlu üretime zorlayan önemli faktörler arasında.
Bu çerçevede SBTi tarafından sunulan kriterler ve sektörel çalışmalar, şirketlerimizin dekarbonizasyon stratejilerini daha rasyonel belirleyebilmelerini kolaylaştırıyor. Emisyon azaltım hedeflerinin SBTi tarafından onaylanması, özellikle ihracat yapan şirketlerimizin müşterileri nezdinde sürdürülebilirlik performansı açısından güvenilirliklerini artıyor.
SBTi ile ilgili daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, bilimsel tabanlı hedef belirlemek isteyen kuruluşlar için hazırladığımız “SBTi Süreçleri El Kitabı“na başvurabilirsiniz.
Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için lütfen aşağıdaki formu doldurunuz
