Günümüzde üniversiteler, sadece eğitim ve araştırma merkezleri olmakla kalmıyor, aynı zamanda topluma ve çevreye karşı sorumlulukları olan kurumlar olarak da öne çıkıyor. Bu sorumluluğun en önemli göstergelerinden biri ise sürdürülebilirlik. Üniversiteler, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak ve bu hedefleri tüm paydaşlarıyla etkili bir şekilde paylaşmak için stratejik bir yaklaşım benimsemelidir.

Kampüslerde Kurumsal Sürdürülebilirlik: Bütünsel Bir Yaklaşım
Kurumsal sürdürülebilirlik, bir kurumun ekonomik başarısını sosyal sorumluluk ve çevresel koruma ile harmanlayarak uzun vadeli değer yaratma kapasitesini ifade eder. Üniversiteler için bu kavram, sürdürülebilirlik eğitimi ve araştırma projelerinden kampüs yönetimine ve toplumsal hizmetlere kadar tüm süreçlerde sürdürülebilirlik prensiplerinin benimsenmesini gerektirir.

Üniversitelerde Sürdürülebilirlik Stratejileri Nelerdir?
Üniversiteler, sürdürülebilirlik hedeflerini gerçekleştirmek için çeşitli stratejiler uygularlar. Bu stratejiler genellikle çevresel, sosyal ve ekonomik boyutları kapsar.
Çevresel Sürdürülebilirlik Stratejileri
Modern üniversite kampüslerinde çevresel sürdürülebilirlik, aşağıdaki temel stratejiler üzerine inşa edilir:
Akıllı Enerji Yönetimi:
- Yenilenebilir enerji sistemlerinin kurulumu
- Enerji verimli bina tasarımları ve renovasyonları
- Gerçek zamanlı enerji izleme ve optimizasyon sistemleri
Döngüsel Kaynak Yönetimi:
- Sıfır atık programları
- Gelişmiş geri dönüşüm sistemleri
- Sürdürülebilir satın alma politikaları
Su Yönetimi:
- Akıllı sulama sistemleri
- Gri su geri kazanım projeleri
- Yağmur suyu hasadı uygulamaları
Sosyal ve Ekonomik Sürdürülebilirlik Stratejileri
Sosyal sürdürülebilirlik, toplumsal eşitlik, adalet ve insan hakları gibi konuları ele alırken, ekonomik sürdürülebilirlik ise üniversitenin finansal kaynaklarını etkin ve verimli bir şekilde kullanmasını ve uzun vadeli finansal istikrarını sağlamasını ifade eder. Bu kapsamda sürdürülebilirliğin sosyal ve ekonomik boyutları, üniversitelerin toplumsal etkisini maksimize etmek için kritik öneme sahiptir:
Sosyal Sürdürülebilirlik İnisiyatifleri:
- Kapsayıcı eğitim programları
- Toplumsal cinsiyet eşitliği projeleri
- Engelsiz kampüs uygulamaları
- Kültürel çeşitlilik programları
Ekonomik Sürdürülebilirlik Yaklaşımları:
- Yenilikçi finansman modelleri
- Endüstri-üniversite iş birlikleri
- Girişimcilik ekosistemleri
- Sürdürülebilir tedarik zinciri yönetimi
Üniversitelerin Sürdürülebilirlik Düzeyini Ölçme Araçları Nelerdir?
Dünyanın önemli yükseköğretim kurumlarının sürdürülebilirlik durumları GASU, People&Planet , University of Indonesia Green Metric ve THE Impact Rank gibi çeşitli endeksler ve ölçütler aracılığıyla değerlendirilir. Bu endeksler, üniversitelerin sürdürülebilirlik performansını karşılaştırmalı olarak değerlendirme ve iyileştirme alanlarını belirleme imkanı sunar. En yaygın kullanılan sürdürülebilirlik ölçüm araçlarından bazıları şunlardır:
- GASU: Göstergelere grafiksel bakış fırsatı sunan bir ölçüt aracıdır. Sosyal, ekonomik ve çevresel boyutları kapsayan 8 kategori, 43 alt kategori ve 126 göstergeden oluşmaktadır.
- People&Planet Üniversite Ligi: 2007 yılından itibaren İngiltere’de yer alan üniversiteler için kullanılan bir sıralama sistemidir. Bu ölçütün değerlendirme parametreleri arasında sürdürülebilirlik politikaları, sürdürülebilir insan kaynakları, çevre denetimleri, etik yatırım, karbon yönetimi, işçi hakları, sürdürülebilir besin, öğrenci ve personel katılımı, eğitim, enerji kaynakları, atık ve geri dönüşüm, karbon azaltımı ve su azaltımı yer almaktadır. Bu parametreler içerisinde en yüksek önem verilen ise karbon azaltımıdır.
- University of Indonesia Green Metric: 2010 yılında Endonezya Üniversitesi tarafından geliştirilen UI Green Metric, dünya üniversitelerini sürdürülebilirlik faaliyetleri açısından ölçme ve karşılaştırmak için en yaygın kullanılan ölçüttür.
- THE Impact Rankings: Times Higher Education tarafından geliştirilen bu sıralama sistemi, Birleşmiş Milletler’in Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na (SKA) göre üniversitelerin performansını değerlendirir. Üniversitelerin araştırma çıktıları, sosyal sorumluluk projeleri, çevresel politikaları ve yönetişim yapıları gibi çeşitli faktörler dikkate alınarak kapsamlı bir değerlendirme yapılır.
Konu ile ilgili detaylı bilgi için ”Yeşil Bir Üniversite için Uluslararası Değerlendirme Ölçütleri” yazımızı okuyabiliriniz.
Sürdürülebilir Kampüslerde Paydaş İletişimi
Üniversiteler, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmada paydaş iletişimine büyük önem vermelidir. Etkili bir paydaş iletişimi, üniversitenin sürdürülebilirlik çalışmalarına destek sağlamak, farkındalık yaratmak ve iş birliğini güçlendirmek için kritik öneme sahiptir.
İç Paydaşlarla (Öğrenciler ve Akademik Personel) Etkili İletişim Nasıl Kurulur?
Öğrenciler ve akademik personel, üniversitenin sürdürülebilirlik çalışmalarının merkezinde yer alır. Onların katılımı, fikirleri ve desteği, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmada hayati öneme sahiptir.
- Öğrenci kulüpleri ve inisiyatifleri: Sürdürülebilirlik konularında öğrenci kulüpleri ve inisiyatiflerini desteklemek, öğrencilerin aktif katılımını sağlamak.
- Sürdürülebilirlik eğitimi: Öğrencilere sürdürülebilirlik konularında eğitim vermek, farkındalıklarını artırmak.
- Akademik araştırmalar: Sürdürülebilirlik konularında akademik araştırmaları teşvik etmek, yenilikçi çözümler geliştirmek.
Dış Paydaşlarla (Toplum ve İş Dünyası) Nasıl İş Birliği Yapılır?
Üniversiteler, toplum ve iş dünyası ile güçlü ilişkiler kurarak sürdürülebilirlik çalışmalarına destek sağlayabilir ve bu çalışmaları daha geniş bir etki alanına yayabilir.
- Toplumla etkileşim: Sürdürülebilirlik konularında toplumu bilgilendirmek, farkındalık yaratmak ve yerel topluluklarla iş birliği yapmak.
- İş birlikleri: Sürdürülebilirlik projelerinde iş dünyası ile iş birliği yapmak, kaynakları etkin kullanmak ve yenilikçi çözümler geliştirmek.
- Şeffaflık: Sürdürülebilirlik çalışmalarını şeffaf bir şekilde raporlamak, paydaşların güvenini kazanmak.
Üniversitelerde Sürdürülebilirlik ve Paydaş İletişimi Nasıl Geliştirilir?
- Sürdürülebilirlik ofisi kurmak: Sürdürülebilirlik çalışmalarını koordine etmek ve yönetmek için bir sürdürülebilirlik ofisi kurmak.
- Stratejik planlama: Sürdürülebilirlik hedeflerini belirlemek ve bu hedeflere ulaşmak için stratejik bir plan oluşturmak.
- Paydaş analizi: Paydaşların beklentilerini ve ihtiyaçlarını anlamak için paydaş analizi yapmak.
- İletişim kanallarını çeşitlendirmek: Web sitesi, sosyal medya, bültenler, etkinlikler gibi farklı iletişim kanallarını kullanarak paydaşlara ulaşmak.
- Geri bildirim mekanizmaları oluşturmak: Paydaşlardan geri bildirim almak ve sürdürülebilirlik çalışmalarını sürekli iyileştirmek.
- Başarıları ölçmek ve raporlamak: Sürdürülebilirlik çalışmalarının etkisini ölçmek ve raporlamak, paydaşlarla paylaşmak.
Kurumunuz için sürdürülebilirlik eğitimi ve danışmanlık hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz. Aşağıdaki görselde sürdürülebilir üniversite eğitim programları belirtilmiştir.

Türkiye’den Başarılı Uygulama Örnekleri
Türkiye’deki üniversiteler, sürdürülebilirlik konusunda örnek teşkil eden çalışmalar yürütmektedir. Nitekim tüm bu çalışmalar neticesinde UI GreenMetric 2024 sürdürülebilirlik sıralamasında Türk üniversiteleri önemli başarılar elde etmişlerdir. İşte öne çıkan bazı başarılı uygulamalar:
ODTÜ ve ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü
ODTÜ’nün sürdürülebilirlik çalışmaları iki koldan ilerlemektedir. Ana kampüste:
- Kapsamlı sıfır atık yönetim sistemi
- Sürdürülebilir su yönetimi projeleri
- Geniş çaplı ağaçlandırma çalışmaları
ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü ise 2011 yılında başlattığı “Yeşil Kampüs” projesi ile öncü bir rol üstlenmiştir. Bu proje kapsamında:
- Bisiklet Birinci Kampüsü ve Kampüs Bisikleti programları
- Katı Atık Geri Kazanımı sistemi
- Halk Bahçeleri Projesi
- Güneş Enerjisi Merkezi
gibi yenilikçi alt projelerle enerji verimliliğini artırmayı, CO2 emisyonunu azaltmayı ve doğal kaynakları korumayı hedeflemektedir.
Özyeğin Üniversitesi: Sertifikalı Sürdürülebilirlik
Özyeğin Üniversitesi, sürdürülebilirlik konusunda önemli sertifikasyonlarıyla öne çıkmaktadır:
- Türkiye’de ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi sertifikasına sahip ilk üniversite
- OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği sertifikasyonu
- LEED sertifikalı kampüs binaları
- Yenilikçi uygulamalar:
- Güneş enerjisi panelleri
- Yedi adet yeşil çatı uygulaması
- Entegre atık yönetim sistemleri
Boğaziçi Üniversitesi: Bütünsel Sürdürülebilirlik Yaklaşımı
Boğaziçi Üniversitesi, sürdürülebilirlik çalışmalarını çok boyutlu bir yaklaşımla ele almaktadır:
Altyapı ve Teknoloji:
- LEED sertifikalı yeşil binalar
- LED teknolojili enerji verimli aydınlatma sistemleri
- Entegre katı atık yönetimi
- Karbon ve su ayak izi azaltma projeleri
- Yağmur suyu yönetimi sistemleri
Eğitim ve Farkındalık:
- Personel sürdürülebilirlik eğitimleri
- Çevrimiçi anket ve ölçüm sistemleri
- Sürdürülebilirlik konferans ve seminerleri
- Yıllık Greenfest etkinlikleri ve atölye çalışmaları
- Sürdürülebilir kalkınma odaklı akademik kurslar
Ulaşım ve Erişilebilirlik:
- Sürdürülebilir kampüs içi ulaşım çözümleri
- Bisiklet dostu kampüs uygulamaları
- Çevre dostu ulaşım alternatifleri
Bu örnekler, Türkiye’deki üniversitelerin sürdürülebilirlik konusunda gösterdikleri kararlılığı ve elde ettikleri başarıları ortaya koymaktadır. Her bir üniversite, kendi özgün koşulları ve imkanları doğrultusunda sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak için çaba göstermektedir.
Sonuç
Üniversiteler, sürdürülebilirlik ve paydaş iletişimi konularında liderlik rolü üstlenerek topluma ve çevreye karşı sorumluluklarını yerine getirebilirler. Sürdürülebilirlik, sadece çevresel koruma anlamına gelmez; aynı zamanda sosyal ve ekonomik boyutları da içeren kapsamlı bir yaklaşımdır. Üniversiteler, paydaşlarıyla etkili bir iletişim kurarak, sürdürülebilirlik çalışmalarına destek sağlayabilir, farkındalık yaratabilir ve daha iyi bir gelecek için hep birlikte çalışabilirler.
KAYNAKLAR
– Velazquez, L., et al. (2006). Sustainable university: What can be the matter? Journal of Cleaner Production, 14(9-11), 810-819. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2005.12.008
– https://greenmetric.ui.ac.id/
– https://peopleandplanet.org/university-league
– https://www.timeshighereducation.com/impactrankings
Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için lütfen aşağıdaki formu doldurunuz