İklim Değişikliği Politikaları ve Yasal Yükümlülükler: Türkiye’deki Güncel Durum (2025)

İklim değişikliği, gezegenimizin karşı karşıya olduğu en büyük çevresel sorunlardan biri. Bu küresel sorunla mücadele etmek için ülkeler, uluslararası işbirliği çerçevesinde çeşitli iklim değişikliği politikaları geliştiriyor ve yasal yükümlülükler oluşturuyorlar. Bu yazı, Türkiye’deki iklim değişikliği politikalarını, yasal çerçeveyi ve bu alandaki mevcut durumu detaylı bir şekilde inceleyecektir.

İklim Değişikliği Politikalarının Temel Amacı Nedir?

İklim değişikliği politikalarının temel amacı, sera gazı emisyonlarını azaltarak ve iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı direnci artırarak sürdürülebilir bir gelecek inşa etmektir. Küresel ısınmayı 1.5°C ile sınırlama hedefi doğrultusunda, ülkeler emisyon azaltım taahhütlerini artırmakta ve daha iddialı politikalar uygulamaya koymaktadır.

Bu amaç doğrultusunda geliştirilen politikalar genellikle şu hedeflere odaklanır:

• Sera Gazı Emisyonlarını Azaltmak: Fosil yakıt kullanımını azaltmak, enerji verimliliğini artırmak, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmek, sanayi ve ulaşım sektörlerinde emisyonları düşürmek gibi önlemlerle atmosferdeki sera gazlarını düşürmek.
• İklim Değişikliğine Uyum Sağlamak: İklim değişikliğinin kaçınılmaz etkilerine (kuraklık, sel, aşırı hava olayları vb.) karşı tarım, su kaynakları, şehirler, altyapı ve ekosistemlerin direncini artırmak.
• Sürdürülebilir Kalkınmayı Desteklemek: İklim politikalarını ekonomik kalkınma ve sosyal refah hedefleriyle uyumlu hale getirerek, çevreci bir ekonomiye geçişi sağlamak.
• Uluslararası İşbirliğini Güçlendirmek: Küresel bir sorun olan iklim değişikliğiyle mücadelede uluslararası işbirliğini teşvik etmek ve ortak hedeflere ulaşmak için çaba göstermek.

Temel İklim Değişikliği Politikaları ve Araçları Nelerdir?

Ülkeler, iklim değişikliğiyle mücadelede çeşitli politika araçları ve stratejiler uygulamaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Yasal ve Düzenleyici Araçlar:
  • İklim Kanunları: İklim değişikliğiyle mücadele hedeflerini, yasal yükümlülükleri ve kurumların görevlerini belirleyen çerçeve kanunlar (örneğin, Türkiye İklim Kanunu).
  • Emisyon Standartları: Sanayi, ulaşım ve enerji sektörleri için belirli emisyon sınırları ve standartları belirleyerek emisyonları kontrol altına almak.
  • Enerji Verimliliği Standartları: Binalar, beyaz eşyalar, araçlar ve sanayi ekipmanları için enerji verimliliği standartları getirerek enerji tüketimini azaltmak.
  • Planlama ve İzin Süreçleri: Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) süreçlerini güçlendirerek ve iklim değişikliği etkilerini dikkate alarak çevreci yatırımları teşvik etmek.
• Ekonomik Araçlar:
  • Karbon Fiyatlandırma Mekanizmaları:
    • Emisyon Ticaret Sistemi (ETS): Belirli sektörlerdeki büyük emisyon kaynaklarına emisyon izni yükümlülüğü getirerek ve izinlerin ticaretine olanak sağlayarak karbon emisyonlarını azaltmak (AB ETS gibi).
    • Karbon Vergisi: Fosil yakıtlar veya karbon yoğun ürünler üzerinden vergi alarak karbon emisyonlarını azaltmayı teşvik etmek.
  • Yenilenebilir Enerji Teşvikleri: Güneş, rüzgar, hidroelektrik, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım ve kullanımı teşvik etmek için mali destekler, vergi avantajları, alım garantileri gibi mekanizmalar uygulamak.
  • Yeşil Tahviller ve Finansman: Çevreci projelere yönelik finansmanı artırmak için yeşil tahviller çıkarmak ve sürdürülebilir finansman mekanizmaları geliştirmek.
  • Ar-Ge ve İnovasyon Destekleri: Düşük karbonlu teknolojilerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için araştırma-geliştirme (Ar-Ge) ve inovasyon faaliyetlerini desteklemek.
• Bilgilendirme ve Eğitim Araçları:
  • Kamuoyu Bilinçlendirme Kampanyaları: İklim değişikliği konusunda kamuoyunu bilgilendirmek, farkındalık yaratmak ve bireysel davranış değişikliklerini teşvik etmek.
  • Eğitim ve Mesleki Gelişim Programları: İklim değişikliği ve yeşil ekonomi konularında eğitim programları ve mesleki gelişim imkanları sunarak uzmanlaşmayı desteklemek.
  • Enerji Etiketlemesi ve Bilgilendirme: Ürünlerin enerji verimliliği ve çevresel etkileri hakkında tüketicileri bilgilendirmek için etiketleme sistemleri kullanmak.

Türkiye’deki İklim Değişikliği Politikaları ve Yasal Yükümlülükler: Mevcut Durum (2025)

Türkiye, iklim değişikliğiyle mücadele konusunda uluslararası ve ulusal düzeyde önemli adımlar atmaktadır. Paris Anlaşması’na taraf olan Türkiye, sera gazı emisyonlarını azaltma ve iklim değişikliğine uyum konusunda çeşitli politika ve yasal düzenlemeleri hayata geçirmiştir. Ancak, Türkiye’nin iklim performansının “Yetersiz” kategorisinde olduğu ve Paris Anlaşması hedefleriyle uyumlu olmadığı uluslararası değerlendirmelerde belirtilmektedir. [Kaynak: İklim Eylem İzleyicisi (Climate Action Tracker)]¹

Yasal Çerçeve ve Temel Mevzuat

• Paris Anlaşması: Türkiye, Paris Anlaşması’nı 2021 yılında onaylayarak küresel iklim rejimine dahil olmuştur². Anlaşma, Türkiye’nin de sera gazı emisyonlarını azaltma ve iklim değişikliğine uyum sağlama yükümlülüğünü ortaya koymaktadır. Türkiye, 2030 yılına kadar emisyonlarını %41 oranında azaltmayı taahhüt etmiştir
• İklim Kanunu (Türkiye İklim Kanunu): Türkiye’nin ilk iklim kanunu 2025 yılında TBMM’nde kanunlaşarak yürürlüğe girmesi planlanmaktadır. Kanun, iklim değişikliğiyle mücadele hedeflerini, sera gazı emisyon azaltım hedeflerini, uyum stratejilerini, karbon piyasalarını ve ilgili kurumların görevlerini belirlemektedir.
• Ulusal Katkı Beyanı (NDC): Türkiye, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) Sekretaryası’na Ulusal Katkı Beyanı’nı³ sunmuştur. Bu beyan, Türkiye’nin 2030 yılı için referans senaryoya göre %41 emisyon azaltımı ve 2053 yılı için net sıfır emisyon hedeflerini içermektedir. Ancak, %41 azaltım hedefinin küresel ısınmayı 1.5°C ile sınırlama hedefiyle uyumlu olmadığı eleştirilmektedir.
• Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi ve Eylem Planı: Türkiye, iklim değişikliğiyle mücadele stratejilerini ve eylem planlarını belirli periyotlarla güncellemektedir⁴. Güncel Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi, 2050 yılına kadar uzun vadeli vizyonu ve 2030 yılına kadar sektörel hedefleri içermektedir.

Uygulanan Temel Politikalar ve Araçlar

• Yenilenebilir Enerji Teşvikleri: Türkiye, yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, rüzgar, hidroelektrik, jeotermal) elektrik üretimindeki payını artırmak için önemli teşvikler sunmaktadır. 2025 yılı Ocak ayı itibarıyla Türkiye’nin yenilenebilir enerji kurulu gücü 68.939 MW’a yükselmiş ve toplam elektrik kurulu gücünün %59.3’ünü oluşturmaktadır.⁵ YEKDEM ve YEKA gibi mekanizmalar sayesinde son 10 yılda yenilenebilir enerji yatırımlarına yaklaşık 50 milyar dolar civarında yatırım yapılmıştır.
• Enerji Verimliliği Politikaları: Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı çerçevesinde, binalarda, sanayide, ulaşımda ve tarımda enerji verimliliğini artırmaya yönelik çeşitli politikalar uygulanmaktadır. Enerji verimliliği destek programları, bilinçlendirme kampanyaları ve standartlar bu politikaların önemli araçlarıdır.
• Karbon Piyasası ve Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) Çalışmaları: Türkiye, ulusal bir karbon fiyatlandırma mekanizması oluşturma çalışmalarını sürdürmektedir. Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kurulması ve kademeli olarak uygulamaya geçirilmesi planlanmaktadır. Tam kapsamlı bir ulusal ETS’nin 2026 yılından sonra faaliyete geçmesi planlanmaktadır.
• İklim Değişikliğine Uyum Çalışmaları: Türkiye, iklim değişikliğinin etkilerine karşı hassas sektörlerde (tarım, su kaynakları, sağlık vb.) uyum stratejileri geliştirmekte ve uyum eylemleri uygulamaktadır. Ulusal İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Eylem Planı, 2021-2030 dönemi için uyum önceliklerini ve sektörel eylemleri belirlemektedir. Kuraklık Eylem Planı, Su Yönetimi Stratejisi ve Tarım ve Orman Sektörü Uyum Stratejisi gibi sektörel planlar uygulama aşamasındadır.
• Yeşil Mutabakat Eylem Planı: Türkiye, Avrupa Yeşil Mutabakatı‘na uyum sağlamak ve ticari ilişkilerini sürdürülebilir kılmak amacıyla Yeşil Mutabakat Eylem Planı’nı hazırlamıştır. Eylem planı, 9 temel alanda (sınırda karbon düzenlemesi, yeşil finansman, döngüsel ekonomi, temiz enerji, sürdürülebilir tarım, vb.) politikaları ve eylemleri içermektedir. Yeşil Mutabakat Eylem Planı’nın 2024-2027 dönemi uygulama takvimi belirlenmiştir.

İşletmeler ve Bireyler İçin Yasal Yükümlülükler Nelerdir?

İklim değişikliği politikaları ve yasal düzenlemeler, hem işletmeler hem de bireyler için çeşitli yükümlülükler getirebilir. Bunlar genel olarak şu şekilde özetlenebilir:

• İşletmeler İçin:
  • Emisyon Raporlama Yükümlülüğü: Belirli sektörlerdeki işletmelerin sera gazı emisyonlarını düzenli olarak raporlaması gerekebilir (özellikle ETS kapsamına giren sektörler). SKDM kapsamındaki ithalatçılar için de raporlama yükümlülüğü bulunmaktadır.
  • Enerji Verimliliği Yükümlülükleri: Enerji yoğun işletmelerin enerji verimliliği etütleri yaptırması, enerji yönetim sistemleri kurması ve belirli enerji verimliliği standartlarına uyması gerekebilir.
  • Çevresel İzin ve Lisanslar: Yeni yatırımlar ve tesisler için çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) sürecinden geçmek ve çevresel izinler almak zorunlu olabilir. İklim değişikliği etkileri de ÇED süreçlerinde dikkate alınmaktadır.
  • Karbon Vergisi veya Benzeri Mali Yükümlülükler: Gelecekte karbon vergisi veya benzeri mali yükümlülükler (ETS sertifika alımı gibi) işletmelerin maliyetlerini etkileyebilir.
  • Sürdürülebilirlik Raporlaması: Büyük şirketler ve halka açık şirketler için sürdürülebilirlik raporlaması yükümlülüğü giderek yaygınlaşmaktadır. Bu raporlamalar, çevresel performans ve iklim risklerini de içerebilir.
• Bireyler İçin:
  • Enerji Verimliliği: Bireylerin enerji tasarrufu yapması, enerji verimli cihazlar kullanması, toplu taşıma veya bisiklet kullanımı gibi çevreci davranışları benimsemesi teşvik edilmektedir.
  • Atık Yönetimi: Atıkların ayrıştırılması, geri dönüşüme gönderilmesi ve çevreye duyarlı tüketim alışkanlıkları geliştirilmesi önemlidir.
  • Su Tasarrufu: Su kaynaklarının korunması ve su tasarrufu bilincinin artırılması, iklim değişikliğine uyum açısından önem taşımaktadır.
  • Bilgilendirme ve Katılım: İklim değişikliği konusunda bilgi sahibi olmak, bilinçli tercihler yapmak ve çevre hareketlerine katılmak bireylerin sorumlulukları arasındadır.

Sonuç

klim değişikliği politikaları ve yasal yükümlülükler, sürdürülebilir bir gelecek için önemli bir çerçeve sunmaktadır. Türkiye, bu alanda önemli adımlar atmış olsa da, mevcut emisyon azaltım hızı ve politikaların etkinliği uluslararası hedeflere ulaşmak için yeterli değildir. 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşmak için daha iddialı politikaların ve hızlı eylemlerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. İşletmelerin ve bireylerin bu politikalara uyum sağlaması, hem çevresel hem de ekonomik açıdan uzun vadeli faydalar sağlayacaktır. Unutmayalım ki, iklim değişikliğiyle mücadele hepimizin ortak sorumluluğudur.

KAYNAKLAR

1. https://climateactiontracker.org/countries/turkey/ ↩︎
2. https://iklim.gov.tr/paris-anlasmasi-i-34 ↩︎
3. https://www.iklim.gov.tr/db/turkce/haberler/files/T%C3%BCrkiye%20Cumhuriyeti%20G%C3%BCncellenmi%C5%9F%20Birinci%20Ulusal%20Katk%C4%B1%20Beyan%C4%B1(1).pdf ↩︎
4. https://iklim.gov.tr/db/turkce/icerikler/files/%C4%B0klim%20De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fine%20Uyum%20Stratejisi%20ve%20Eylem%20Plan_%202024-2030.pdf ↩︎
5. https://ytbsbilgi.teias.gov.tr/ytbsbilgi/frm_istatistikler.jsf ↩︎

Etiketler: ekonomi, iklimdeğişikliği, uyumluluk, yasalyükümlülükler Last modified: 14 Şubat 2025