Yeşil Bir Üniversite için Uluslararası Değerlendirme Ölçütleri

Sürdürülebilirliği kurumsal, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeylerde değerlendirebilmek için çeşitli yaklaşımlar söz konusu. Bu yaklaşımlar arasında göstergeye dayalı olanlar daha fazla şeffaflık ve dayanıklılığa sahip olup diğerlerinden daha kolay ölçülebiliyor. Yeşil üniversite için kullanılan belirli ölçütler şunlar:

UI Green Metric (Yeşil Ölçüt)

GASU (Üniversitelerde Sürdürülebilirliğin Grafiksel Değerlendirmesi)

People&Planet (İnsanlar & Gezegen)

**Şekil-1** Yeşil Üniversite için Uluslararası Değerlendirme Ölçütleri

UI GreenMetric

Sürdürülebilir üniversitelerin uluslararası sıralaması olan UI GreenMetric Dünya Üniversite Sıralaması, Endonezya Üniversitesi tarafından 2010 yılında geliştirilmiştir. Dünyada en geniş kullanıma sahip ölçüt olarak biliniyor (Muñoz-Suárez, Guadalajara & Osca, 2020). Üniversitelerin kendi ölçütleri ile ilgili değerlendirmelerine dayalı olan bu sıralama, altı ana kritere sahiptir:

Kurulum ve Altyapı (%15)
Enerji ve İklim Değişikliği (%21) 3. Atık (%18)
Su (%10)
Ulaşım (%18)
Eğitim ve Araştırma (%18)

Bu modelde toplam puanların %18’ini oluşturan ulaşım, üniversite kirletici düzeyinde önemli bir role sahip. Ulaşım göstergeleri şu hususlar öne çıkıyor:

Üniversitenin sahip olduğu ve idaresini üstlendiği araçlar, 2- Üniversiteye günlük giriş yapan motorlu araç sayısı,

Toplam motorlu araç ve toplam kampüs popülasyonu arasındaki orantı,

Mevcudiyet, gidiş geliş sayısı, her gidiş geliş için ortalama yolcu sayısı ve her gidiş gelişin toplam günlük seferleri dahil olmak üzere kampüs içi yolculuk için gidiş geliş servisi,

Kullanım, günlük sayı ve kişi başına düşen payı kapsayan Sıfır Emisyonlu Araçlar (SEA) poliçesi,

Tüm alanı, toplam kampüs alanına oranı ve son üç yıl için limit veya azalma planını kapsayan zemin park alanı,

Kampüs üzerinde bulunan özel araçları azaltma amaçlı girişimlerin sayısı,

Kampüs üzerinde bulunan yaya yollarının mevcudiyet ve kullanımı,

Kampüs içinde araç başına düşen yaklaşık günlük seyahat mesafesi.

Görüldüğü üzere, sınırlı yeteneklere sahip insanların ulaşım gereksinimleri bu göstergelerde değerlendirilmiyor. Diğer ana kriterle ilgili bir incelemede toplam puanın yalnızca %15’ini oluşturan ilk kriterde (Kurul ve Altyapı) bazı işaretlere dikkat çekiliyor. Bu işaretler ise şunlar:

KA.8. Tuvalet, emzirme odası, ve engelliler, özel gereksinimi olan insanlar için günlük bakım ya da ana sağlığı hizmeti gibi kampüs tesisleri (100 puan).

KA.10. Öğrencilerin, akademisyenlerin ve personelin refahı için (ilk yardım, acil servis, klinik, hastane ve yetkili personel) sağlık altyapı tesislerinin mevcudiyeti ve ulaşılabilirliği (100 puan).

Bu, sınırlı yeteneklere sahip insanlar için yerel tesislerin dikkate alınmasının, toplam puanın yalnızca %0.15’ini oluşturan kriterde 1500 üzerinden 200 puanla sonuçlanacağı anlamına geliyor. Bu nedenle yeşil üniversitede eşitliğin dikkate alınması toplam puanın yalnızca

%2’sini oluşturuyor ve özellikle ulaşımda tüm gruplardaki insanlar için ulaşılabilirliği göz ardı ediyor. Bahsi geçen sıralamanın amacı, yeşil ve sürdürülebilir kampüs politikalarında üniversitelerin mevcut durumu ile ilgili sonuçlar sağlıyor (GreenMetric 2021). Bundan dolayı bu tür politikaların üniversiteleri daha sürdürülebilir davranışlara doğru değiştirmesi ve herkes için (personel, fakülte ve öğrenciler) eşitliği düşünmesi gerekir.

GASU (Üniversitelerde Sürdürülebilirliğin Grafiksel Değerlendirmesi)

Bu model, üniversitelerin profil, ekonomik, çevresel ve sosyal boyutlarda sürdürülebilirlik stratejilerini analiz etmek üzere oluşturuldu.

GASU, sıfırdan (Bilgi yok) dörde (Mükemmel performans) kadar uzanan bir ölçek üzerinde her bir göstergeyi sıralayarak otomatik olarak dokuz şema çizer. Daha sonra bu grafikler üniversitenin mevcut durumunu analiz etmek ve üstün olduğu boyutları ve daha fazla dikkat edilmesi gereken boyutları belirlemek için kullanılır. Her yıldan elde edilen grafiklerin karşılaştırılması, üniversite yöneticilerinin sürdürülebilirlik adına gösterdiği çabaların temelidir. Tablo 1’de GASU modelinin boyut ve göstergeleri yer almaktadır (Lozano, 2006).

**Tablo 1:** GASU modelinin boyut ve göstergeleri

Yukarıda yer alan boyut ve göstergeler incelendiğinde, yeşil ulaşıma ayrıca değinilmedi. Yeşil ulaşım, yalnızca çevresel boyutun bir parçası. Buna ek olarak modelin herhangi bir kısmında ulaşılabilirliğe değinilmedi. Ulaşılabilirlik ve engelsiz çevre ile ilgili diğer anahtar kelimeler araştırıldığında, yalnızca işgücü uygulamalarında çeşitlilik ve fırsat, insan haklarında ayrımcılık yapmama görülüyor.

People&Planet (İnsanlar & Gezegen)

İngiltere’de bir öğrenci ağı olan People&Planet gelecekte eşit bir dünyaya ulaşabilmek için sosyal ve çevresel adaleti sağlamaya çalışıyor. Misyonları, dünyayı daha adil ve sürdürülebilir şekilde değiştirecek yetkin, becerikli ve motivasyonlu bir nesil inşa ediyor. P&P, People&Planet İttifakı adlı çevresel ve etik performansları sayesinde İngiltere üniversitelerinin yıllık sıralamasını tutuyor (People&Planet hakkında, 2021).

P&P modeli ilk olarak akademik sektördeki çevresel faaliyetlere odaklanmak amacıyla 2007 yılında geliştirildi. Bu model, üniversitelerin çevresel faaliyetler alanındaki politikalarını ve yönetim uygulamalarını test ediyor. Başlangıçta model, çevresel performansta anlamlı ve sürdürülebilir gelişme için gerekli olan dört esas faktörü kullanarak İngiltere üniversitelerini sıralıyor:

Çevresel performans gelişim programı için üst düzey üniversite yönetiminin (özellikle rektör yardımcısı ya da müdür) aktif halk desteği,
Çevre yönetimine tahsis edilmiş tam zamanlı personel,
Kurumun tüm çevresel etkilerini araştırmak için kapsamlı bir inceleme,
Yazılı ve halka açık çevre politikası.

Yüksek öğrenimde çevre yönetiminin düzeyini arttırmak amacıyla bu sıralamanın sonuçları her yıl ulusal bir dergide yayınlanıyor. Bu raporda deneyimler ve en iyi faaliyetler değerlendirilip paylaşıldı. P&P modelinin faktörlerini her yıl yeni çevresel değişimlere göre modifiye ettiğini belirtmek gerekir. Bu çalışmanın amacı yeni çevresel kaygılara karşılık verip bu modelin doğruluğunu ve şeffaflığını geliştiriyor. Böylece 2012 yılında modelin ana göstergelerinin sayısı 13’e ulaşmış ve daha sonra 2015 yılında yeni bir gösterge eklenmiştir. Modelin güncel göstergeleri şunlardır:

Çevre politikası (%4)
Çevre personeli (%8)
Çevresel denetleme ve sistemler (%10)
Etik yatırım ve bankacılık (%7)
Karbon yönetimi (%7)
İşçi hakları (%6)
Sürdürülebilir gıda (%4)
Personel ve öğrenci bağlılığı (%5)
Müfredat ve eğitimde sürdürülebilir gelişme (%10)
Enerji kaynakları (%8)
Atık ve geri dönüşüm (%8)
Karbon emisyonlarında azalma (%15)
Su kullanımında azalma (%8) (Moon, 2015, People&Planet, 2021)

Bu modelin faktörleri incelendiğinde, modelin tüm sürdürülebilir üniversite faktörlerini (örneğin, üniversitelerin uzun vadeli gelecek planları, çevre ve yeşil ulaşım üzerine yapılan araştırmaların sayısı) kapsadığını iddia etmenin mümkün olmadığı görülüyor. Yine de üniversitenin karbon ayak izini azaltmada faktörlerin doğrudan etkisi olmadığı iddia ediliyor. Ancak söz konusu model ve ittifak, yeni nesilleri eğitmede önemli bir role sahip olduğu için sürdürülebilirlik açısından önemli bir faktör.

Üniversitede herkes için, özellikle sınırlı yeteneklere sahip insanlar için ulaşılabilirlik arayışında P&P ittifakı modelindeki göstergelerde herhangi bir ipucuna rastlanmadı. Ayrıca daha önce bahsedildiği üzere, yeşil ve sürdürülebilir ulaşım konularının da modelde dikkate alınmadığı görülüyor.

Sonuç ve değerlendirme

Bu modellerin bir değerlendirmesi olarak, sınırlı yeteneklere sahip (özel gereksinimi olan) insanların ihtiyaçları ile ilgilenen UI GreenMetric World Üniversite Sıralaması, toplam puanların yaklaşık %2’sine sahip. Diğer modeller üniversitede bulunan tüm insanlar için (personel, fakülte ve öğrenciler) ulaşılabilirliğin düzeyini gösterecek herhangi bir endekse sahip değil. Bu da, bu modellerde bir çeşit engeli olup farklı gereksinimleri olan insanların ihtiyaçları için herhangi bir ayrıcalık yapılmadığı anlamına gelmiyor. Ancak herkes için ulaşılabilirlik, üniversitelerin sosyal eşitliğini ve sosyal sorumluluğunu hissetmede önemli bir rol oynadığı için, tüm dünyada yeşil üniversite sıralaması üzerine yapılacak değerlendirmelerde bu konuyu ele almak oldukça önemli. Ulaşılabilirlik konuları ulaşım göstergelerine eklenebilir ya da yeşil üniversite konularında özel gereksinimleri olan insanları dikkate almak için modelde özel bir göstergeye yer verilebilir.