“Yeşil üniversite” veya sürdürülebilir kampüs kavramı, üniversitelerin çevresel etkilerini minimize ederken, toplumun sürdürülebilirlik bilincini artırmayı ve bu yönde öncülük etmeyi amaçlamaktadır. Ancak, bu hedeflere ulaşabilmek için sürdürülebilirlik performansını etkili bir şekilde ölçmek ve değerlendirmek gerekmektedir. Bu noktada, UI GreenMetric, GASU ve People&Planet gibi farklı yaklaşımlar ve modeller, üniversitelerin sürdürülebilirlik çalışmalarını değerlendirmek için kullanılan araçlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu yazıda, söz konusu modellerin sürdürülebilirlik kavramına yaklaşımları, değerlendirme kriterleri ve odaklandıkları alanlar ele alınacaktır. Her bir modelin güçlü ve zayıf yönleri tartışılarak, yeşil üniversite kavramının daha kapsayıcı ve etkili bir şekilde nasıl geliştirilebileceği üzerinde durulacaktır.
UI GreenMetric
Sürdürülebilir üniversitelerin uluslararası sıralaması olan UI GreenMetric Dünya Üniversite Sıralaması, Endonezya Üniversitesi tarafından 2010 yılında geliştirilmiştir. Dünyada en geniş kullanıma sahip ölçüt olarak biliniyor. Üniversitelerin kendi ölçütleri ile ilgili değerlendirmelerine dayalı olan bu sıralama, altı ana kritere sahiptir:
- Kurulum ve Altyapı (%15)
- Enerji ve İklim Değişikliği (%21)
- Atık (%18)
- Su (%10)
- Ulaşım (%18)
- Eğitim ve Araştırma (%18)
Bu modelde toplam puanların %18’ini oluşturan ulaşım, üniversite kirletici düzeyinde önemli bir role sahip. Ulaşım göstergeleri şu hususlar öne çıkıyor:
- Üniversitenin sahip olduğu ve idaresini üstlendiği araçlar,
- Üniversiteye günlük giriş yapan motorlu araç sayısı,
- Toplam motorlu araç ve toplam kampüs popülasyonu arasındaki orantı,
- Mevcudiyet, gidiş geliş sayısı, her gidiş geliş için ortalama yolcu sayısı ve her gidiş gelişin toplam günlük seferleri dahil olmak üzere kampüs içi yolculuk için gidiş geliş servisi,
- Kullanım, günlük sayı ve kişi başına düşen payı kapsayan Sıfır Emisyonlu Araçlar (SEA) poliçesi,
- Tüm alanı, toplam kampüs alanına oranı ve son üç yıl için limit veya azalma planını kapsayan zemin park alanı,
- Kampüs üzerinde bulunan özel araçları azaltma amaçlı girişimlerin sayısı,
- Kampüs üzerinde bulunan yaya yollarının mevcudiyet ve kullanımı,
- Kampüs içinde araç başına düşen yaklaşık günlük seyahat mesafesi
Görüldüğü üzere, sınırlı yeteneklere sahip insanların ulaşım gereksinimleri bu göstergelerde değerlendirilmiyor. Diğer ana kriterle ilgili bir incelemede toplam puanın yalnızca %15’ini oluşturan ilk kriterde (Kurul ve Altyapı) bazı işaretlere dikkat çekiliyor. Bu işaretler ise şunlar:
- KA.8. Tuvalet, emzirme odası, ve engelliler, özel gereksinimi olan insanlar için günlük bakım ya da ana sağlığı hizmeti gibi kampüs tesisleri (100 puan).
- KA.10. Öğrencilerin, akademisyenlerin ve personelin refahı için (ilk yardım, acil servis, klinik, hastane ve yetkili personel) sağlık altyapı tesislerinin mevcudiyeti ve ulaşılabilirliği (100 puan).
Bu, sınırlı yeteneklere sahip insanlar için yerel tesislerin dikkate alınmasının, toplam puanın yalnızca %0.15’ini oluşturan kriterde 1500 üzerinden 200 puanla sonuçlanacağı anlamına geliyor. Bu nedenle yeşil üniversitede eşitliğin dikkate alınması toplam puanın yalnızca %2’sini oluşturuyor ve özellikle ulaşımda tüm gruplardaki insanlar için ulaşılabilirliği göz ardı ediyor. Bahsi geçen sıralamanın amacı, yeşil ve sürdürülebilir kampüs politikalarında üniversitelerin mevcut durumu ile ilgili sonuçlar sağlıyor (GreenMetric 2021). Bundan dolayı bu tür politikaların üniversiteleri daha sürdürülebilir davranışlara doğru değiştirmesi ve herkes için (personel, fakülte ve öğrenciler) eşitliği düşünmesi gerekir. Yeşil kampüs ve sürdürülebilir üniversiteler konusunda ülkemizdeki durumun UI GreenMetric kapsamında yapılan değerlendirmesini, Türk üniversitelerinin UI GreenMetric’e göre değerlendirilmesi yazımızda okuyabilirsiniz.
GASU (Üniversitelerde Sürdürülebilirliğin Grafiksel Değerlendirmesi)
Bu model, üniversitelerin profil, ekonomik, çevresel ve sosyal boyutlarda sürdürülebilirlik stratejilerini analiz etmek üzere oluşturuldu.
GASU, sıfırdan (Bilgi yok) dörde (Mükemmel performans) kadar uzanan bir ölçek üzerinde her bir göstergeyi sıralayarak otomatik olarak 9 şema çizer. Daha sonra bu grafikler üniversitenin mevcut durumunu analiz etmek ve üstün olduğu boyutları ve daha fazla dikkat edilmesi gereken boyutları belirlemek için kullanılır. Her yıldan elde edilen grafiklerin karşılaştırılması, üniversite yöneticilerinin sürdürülebilirlik adına gösterdiği çabaların temelidir. Tablo 1’de GASU modelinin boyut ve göstergeleri yer almaktadır.
People&Planet (İnsanlar & Gezegen)
İngiltere’de bir öğrenci ağı olan People&Planet gelecekte eşit bir dünyaya ulaşabilmek için sosyal ve çevresel adaleti sağlamaya çalışıyor. Misyonları, dünyayı daha adil ve sürdürülebilir şekilde değiştirecek yetkin, becerikli ve motivasyonlu bir nesil inşa ediyor. P&P, People&Planet İttifakı adlı çevresel ve etik performansları sayesinde İngiltere üniversitelerinin yıllık sıralamasını tutuyor.
P&P modeli ilk olarak akademik sektördeki çevresel faaliyetlere odaklanmak amacıyla 2007 yılında geliştirildi. Bu model, üniversitelerin çevresel faaliyetler alanındaki politikalarını ve yönetim uygulamalarını test ediyor. Başlangıçta model, çevresel performansta anlamlı ve sürdürülebilir gelişme için gerekli olan 4 esas faktörü kullanarak İngiltere üniversitelerini sıralıyor:
- Çevresel performans gelişim programı için üst düzey üniversite yönetiminin (özellikle rektör yardımcısı ya da müdür) aktif halk desteği,
- Çevre yönetimine tahsis edilmiş tam zamanlı personel,
- Kurumun tüm çevresel etkilerini araştırmak için kapsamlı bir inceleme,
- Yazılı ve halka açık çevre politikası.
Yüksek öğrenimde çevre yönetiminin düzeyini arttırmak amacıyla bu sıralamanın sonuçları her yıl ulusal bir dergide yayınlanıyor. Bu raporda deneyimler ve en iyi faaliyetler değerlendirilip paylaşılıyor. P&P modelinin faktörlerini her yıl yeni çevresel değişimlere göre modifiye ettiğini belirtmek gerekir. Bu çalışmanın amacı yeni çevresel kaygılara karşılık verip bu modelin doğruluğunu ve şeffaflığını geliştiriyor. Böylece 2012 yılında modelin ana göstergelerinin sayısı 13’e ulaşmış ve daha sonra 2015 yılında yeni bir gösterge eklenmiştir. Modelin güncel göstergeleri şunlardır:
- Çevre politikası (%4)
- Çevre Denetimi ve Yönetim Sistemleri (%9)
- Karbon yönetimi (%7)
- Sürdürülebilir gıda (%4)
- Etik yatırım ve bankacılık (%7)
- Etik Kariyer ve İşe Alım (%4)
- Personel ve İK (%6)
- İşçi hakları (%7)
- Personel ve öğrenci bağlılığı (%5)
- Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim (%9)
- Enerji kaynakları (%7)
- Atık ve geri dönüşüm (%8)
- Karbon emisyonlarında azalma (%15)
- Su kullanımında azalma (%8)
Bu modelin faktörleri incelendiğinde, modelin tüm sürdürülebilir üniversite faktörlerini (örneğin, üniversitelerin uzun vadeli gelecek planları, çevre ve yeşil ulaşım üzerine yapılan araştırmaların sayısı) kapsadığını iddia etmenin mümkün olmadığı görülüyor. Yine de üniversitenin karbon ayak izini azaltmada faktörlerin doğrudan etkisi olmadığı iddia ediliyor. Ancak söz konusu model ve ittifak, yeni nesilleri eğitmede önemli bir role sahip olduğu için sürdürülebilirlik açısından önemli bir faktör.
Üniversitede herkes için, özellikle sınırlı yeteneklere sahip insanlar için ulaşılabilirlik arayışında P&P ittifakı modelindeki göstergelerde herhangi bir ipucuna rastlanmadı. Ayrıca daha önce bahsedildiği üzere, yeşil ve sürdürülebilir ulaşım konularının da modelde dikkate alınmadığı görülüyor.
Sonuç ve değerlendirme
Yeşil üniversite kavramı, üniversitelerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşabilmesi için önemli bir çerçeve sunmaktadır. Bu bağlamda incelenen üç farklı model (UI GreenMetric, GASU ve People&Planet) sürdürülebilirlik performansını değerlendirme ve yönlendirme amacıyla çeşitli kriterler ortaya koymaktadır. Ancak bu modellerin her birinin güçlü ve zayıf yönleri bulunmaktadır.
UI GreenMetric, geniş kullanım alanına sahip ve kolay ölçülebilir kriterler sunan bir modeldir. Ancak ulaşım ve altyapı kriterlerinde sınırlı yeteneklere sahip bireylerin erişim ihtiyaçlarını yeterince dikkate almaması önemli bir eksikliktir. Ayrıca, eşitlik kriterlerinin toplam puana etkisinin düşük olması, modelin sosyal sürdürülebilirlik boyutunda daha kapsayıcı olma gerekliliğini ortaya koymaktadır.
GASU, sürdürülebilirlik performansını grafiksel olarak analiz eden bir yaklaşım sunmaktadır. Bu model, üniversite yönetimlerinin güçlü ve zayıf yönlerini belirleyip geliştirmeye olanak tanıyan detaylı bir çerçeve sağlamaktadır. Ancak kriterlerinin kapsamının sınırlı olduğu ve farklı sürdürülebilirlik boyutlarını tam anlamıyla kapsamadığı görülmektedir.
People&Planet, çevresel ve etik performansa odaklanan bir değerlendirme modelidir. Yeni nesilleri sürdürülebilirlik konusunda bilinçlendirme amacı taşımakla birlikte, ulaşılabilirlik ve yeşil ulaşım gibi konularda yeterli odaklanmayı sağlayamamaktadır. Bu modelin, üniversitelerin uzun vadeli çevresel stratejilerini geliştirmek için doğrudan etkili olmadığı iddia edilmektedir.
Sonuç olarak, bu modellerin her biri sürdürülebilir üniversite konseptine katkı sağlasa da, sosyal eşitlik, erişilebilirlik ve kapsayıcılık gibi kritik unsurların daha fazla vurgulanması gerektiği görülmektedir. Gelecekte, sürdürülebilirlik modellerinin, sadece çevresel faktörleri değil, aynı zamanda toplumsal ve ekonomik boyutları da bütünsel bir şekilde ele alması önemlidir. Üniversiteler, sürdürülebilirlik politikalarını geliştirirken tüm paydaşlar için eşitlik ve erişilebilirlik ilkelerini ön planda tutarak daha kapsayıcı yaklaşımlar benimsemelidir.
KAYNAKLAR
https://peopleandplanet.org/university-league/methodology
Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için lütfen aşağıdaki formu doldurunuz
