İklim değişikliğinin iş dünyasına olan en büyük etkilerinden biri de şirketlerin artık çözümün bir parçası olmak zorunda olduklarını anlamaları oldu. Bu kapsamda yapılan çalışmalar halihazırda bir çok alanda devam ediyor.
Şirketlerin kendilerine emisyon azaltma hedefi belirlemeleri de bu anlayış değişikliğinin en büyük göstergelerinden biri. Ancak her küresel çaba gibi bu çabaların da belirli bir disiplin altında ve kurallar dahilinde olması gerekiyor. Bu noktada, Science Based Targets initiative (SBTi), şirketlerin emisyon azaltma hedeflerinin iklim bilimi ışığında yapılmasını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren önemli bir aktör olarak öne çıkmakta.
Farklı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin sera gazı kapsamları farklılık gösterir. Dolayısıyla, her sektörün sera gazı azaltım hedeflerini kendi doğasına uygun olarak belirlemesi gerekiyor. SBTi, farklı sektörlerdeki uzmanları bir araya getirerek, bilimsel verilere dayalı olarak sera gazı azaltım süreçlerinde belirlenecek hedeflerin bilimsel bir temele dayanmasını sağlıyor. Bu yazımızda gelecek yıllarda çalışmaları şirketlerimiz için daha önemli hale gelecek olan SBTi’yi çeşitli yönleri ile ele alacağız.
SBTi’ya Katılmanın Faydaları Nelerdir?
İklim değişikliğinin artık iyiden iyiye hissetmeye başladığımız olası yıkıcı etkilerinden kaçınabilmek için küresel sıcaklık artışını sanayi öncesi seviyelerin 1,5°C üzeriyle sınırlamamız ve 2050 yılında karbondioksit emisyonu toplamını net-sıfıra getirmemiz gerekiyor. Bu durumu hem IPCC (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli)’nin Küresel Isınma Raporu ve Altıncı Değerlendirme Raporu gibi bilimsel dokümanlar, hem de aşırı hava koşulları, şiddetli kuraklık, yeraltı sularının çekilmesi ve orman yangınları gibi iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin görünürlüğünün giderek artması bizlere yeterince anlatıyor.
İklim değişikliğinin en önemli etkileri elbette ekonomi üzerinde görülecektir. Ekonomik değer üretmenin koşulları, değişen iklimle birlikte farklılaşacağı için şirketlerin kendilerini yeni normale adapte etmesi, hem kendi gelecekleri hem de toplum için kritik bir gerekliliktir.
Net-sıfır gündemin küresel bazda yüksek ilgi görmesi ve Paris Anlaşması’nın tetiklemesiyle birlikte hükümetlerin ardı ardına net-sıfır hedefleri belirlemesi şirketleri de benzer şekilde davranmaya itti ve geride bıraktığımız son 10 senede birçok şirket net-sıfır emisyona ulaşmayı taahhüt etti. Öyle ki, zerotracker.net’in verilerine göre net-sıfır taahhütleri şu anda dünya genelinde GSYH’nin %92’sini ve emisyonların %88’ini kapsıyor.
İşte bu noktada SBTi, şirketlerin sera gazı emisyonlarını azaltma ile ilgili iklim eylemlerini bilimsel temelli bir yaklaşım ile kamuoyu ile paylaşmasını sağlıyor. Paris İklim Anlaşması ile belirlenen 1.5 derece hedefine ulaşılabilmesi için tedarik zincirleri ile birbirlerine bağlı şirketlerin, sektörel farklılıkları da dikkate alacak şekilde gerçekçi sera gazı azaltım planları hazırlamaları gerekiyor. Bu çerçevede SBTi, bir anlamda sektörleri birbirleri ile yarıştırarak sera gazı azaltımını hızlandıracak bir ortamın sağlanmasına katkı sunuyor.
SBTi Hakkında
Bilimsel Tabanlı Hedefler girişimi (SBTi), net- sıfır hedef belirleme ve bu hedefin gözden geçirilmesi konularında şirketlere yardımcı olan bir kuruluştur. SBTi bu rehberliği geliştirdiği kapsamlı hedef ve taahhüt belirleme süreçleri ve bu süreçlere yön veren standartlar ve kılavuzları vasıtasıyla gerçekleştirir.
2014 yılında kurulan SBTi ilk başta sınırlı sayıda şirket için verdiği hedef belirleme ve doğrulama hizmetlerini zaman içerisinde geliştirerek küresel ölçeğe getirmiş ve 2023 yılı içerisinde bağımsız bir gönüllü standart belirleyici olma konusunda karar almıştır. Bu hedef doğrultusunda, kendisini bir hayır kurumu ve bu hayır kurumuna bağlı çalışan bir şirket olarak konumlandıran SBTi, hedef doğrulama hizmetlerini şirket, standart belirleme işlerini ise hayır kurumu üzerinden yürütmektedir.
Merkezi İngiltere’de bulunan SBTi’ın ortakları ise Carbon Dislosure Project (CDP), Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi (UN Global Compact), We Mean Business Koalisyonu, Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Dünya Doğayı Koruma Vakfı’dır (WWF).
Kurum, emisyonların azami ölçüde azaltılması gerektiğine inanmaktadır ve hedef belirleme politikasını da buna göre şekillendirmiştir. Bu yüzden sektörlere özel rehberlikte ilk başta en yüksek emisyonlara sahip sektörlere ve enerji, denizcilik ve havacılık gibi diğer sektörlerin değer zincirlerinde önemli yeri olan sektörlere odaklanmıştır. Ayrıca kurum, ilk başta etkileri büyük olan şirketlerin taahhütlerini düzenleyerek dönüşümü tedarik zincirleri üzerinden gerçekleştirmeyi de hedeflemiştir. Bu kapsamda SBTi 2025 yılına kadar şirket sayısı bazında 10.000, şirketlerin kapsadığı ekonomik büyüklük olarak 20 trilyon dolar ve taahhüte konu olan emisyon büyüklüğü olarak ise 5 GT’yi kendine hedef olarak belirlediğini açıklamıştır.
SBTi’ın Amaçları Nelerdir?
SBTi’ın ana amacı, özel sektörün finansal kaynaklarını iklim değişikliği ile mücadele adına mobilize etmesini sağlamak olarak özetlenebilir. Belirli bir maliyet gerektiren dekarbonizasyon stratejileri, uzun dönemde şirketlerin özellikle fosil yakıtların fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı dayanıklılığını artırıyor. SBTi, sektörlere yönelik en iyi dekarbonizasyon stratejilerinin anlaşılmasını sağlıyor. SBTi’nin ulaşmaya çalıştığı diğer hedefler ise;
- Bilimsel tabanlı hedef belirleyen şirketlere ve finansal kuruluşlara teknik ve uzman desteği sağlamak
- Bağımsız uzmanları bir araya getirerek şirketlerin hedeflerini değerlendirmek ve doğrulamak
- İzleme, raporlama ve doğrulama yöntemleri ile kurumsal iklim eylemlerinin hesap verilebilirliğini ve doğruluğunu sağlamak
SBTi’ye Kimler Başvurabilir?
SBTi, sera gazı emisyonlarını azaltmak isteyen tüm sektörlerin katılımına açık. Finansal kuruluşlar, ortak teşebbüsler, şirketler ve devlet kontrolündeki firmalar SBTi’ya başvurabilecek başlıca aktörler arasında. SBTİ, özellikle yüksek emisyona sahip sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin katılımını teşvik ediyor. Petrol ve gaz şirketlerinin hedefleri henüz resmi olarak doğrulanamadığı için bu sektörlerin şu an için SBTi’ye katılamayacağı ifade ediliyor. SBTi halihazırda şehirlerin, yerel hükümetlerin, 500’den fazla çalışanı olan kamu kurumlarının, eğitim kurumlarının ve kar amacı gütmeyen organizasyonların hedeflerini değerlendiremiyor.
SBTi Diğer İnisiyatiflerle Nasıl Bir İlişkiye Sahip?
SBTi, sürdürülebilirlikle ilgili dünyanın önde gelen birçok kuruluşu ile partnerlik ilişkisine sahip. Bu kuruluşlar;
- CDP
- Dünya Kaynak Enstitüsü (World Resouce Institute (WRI))
- Dünya Çapında Doğa Fonu (World Wide Fund for Nature (WWF))
- Birleşmiş Milletler Küresel İlkeler Sözleşmesi (UN Global Compact)
SBTi Başvuru Süreci
SBTi, şirketlerin net-sıfır hedefi belirleme süreçlerini beş ayrı safhaya bölmüştür. Bu safhalar sırasıyla şu şekildedir:
- Sisteme çevrimiçi kayıt olarak taahhüt mektubunun SBTi’ya gönderilmesi
- Hedefin belirlenmesi
- Belirlenen hedefin SBTi’ya sunulması
- Hedefin duyurulması
- İlerlemenin raporlanması
Başvuru yapmadan önce şirketlerin sera gazı envanterlerini çıkararak Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyon paternlerini incelemesi gerekiyor. SBTi kriterlerine göre şirketlere Kapsam 1 ve 2 emisyonlarının %5’ini hariç tutma konusunda esneklik tanıyor. SBTi başvurusu öncesinde sera gazı envanterinin tam olarak oluşturulamaması halinde, başvuru sonrasında bu %5’lik dilimde kalacak şekilde sera gazı envanterine ilaveler yapılabilir.
Taban Yılının Belirlenmesi ve Kapsanacak Sera Gazları
İlk defa SBTi’ye başvuracak şirketlerden, sera gazı emisyonlarının takibi açısından bir taban yılının (base year) belirlenmesi bekleniyor. Taban yılı belirlenirken dikkate alınması gereken üç temel faktör:
- Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyonlarına yönelik doğrulanmış verinin olması (taban yılı olarak en güncel verilerin olduğu yılın seçilmesi tavsiye ediliyor)
- Taban yılının şirketin tüm aktivitelerini temsil edecek şekilde seçilmesi (örneğin COVID 19 döneminde üretimin düştüğü bir yılın taban yılı olarak seçilmesi yanıltıcı olur)
- Net-sıfır kapsamında belirlenen hedeflere ulaşılmasını sağlayacak yeterli zaman dilimi tanımalı
Emisyon azaltım planlarının yakın dönem ve uzun dönem olacak şekilde yapılması tavsiye ediliyor. Uzun vadeli emisyon azaltım hedefleri, şirketlerin iş modellerini düşük emisyonlu üretime geçecek şekilde değiştirebilmesine olanak tanır. Farklı emisyon kapsamları için farklı hedefler belirlenebilir. Bu hedeflere yönelik şirketin performansının izlenebilmesi için aynı taban yılı kullanılabilir. Öte yandan, değer zincirindeki aktörlerden Kapsam 3 emisyonlarına dair veri toplanmasında güçlükler yaşanıyorsa, Kapsam 1 & 2 ile Kapsam 3 emisyonlarında kullanılacak taban yılları farklı olacak seçilebilir. Örnekler;
- Yeşil Büyüme, 2035 yılında değer zinciri boyunca net sıfır hedefine ulaşmayı taahhüt eder.
- Yakın Dönem: Yeşil Büyüme, 2018 yılına göre Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyonların 2030 yılına kadar %51 oranında azaltmayı taahhüt eder.
- Uzun Dönem: Yeşil Büyüme, 2018 yılına göre Kapsam 1 & 2 ve 3 emisyonların 2040 yılına kadar %95 oranında azaltmayı taahhüt eder.
Şirketler kendi bağlılarının emisyonlarını sera gazı envanterlerine dâhil ederken organizasyon sınırlarını belirleyen “OPERASYONEL KONTROL”, “FİNANSAL KONTROL” veya “HİSSE KONTROLÜ” yöntemlerinden birisini seçebilir. Bağlıları üzerinde operasyonel ve finansal kontrole sahip olan şirketler bu bağlılarının tüm emisyonlarını kendi envanterlerine dâhil ederler. Hisse kontrolünde ise sâhip olunan hisse ölçüsünde emisyonlar envantere katılır. SBTi başvuru sürecinde şirketlerin GHG Protokolü’nde yer alan tüm sera gazları (karbondioksit (CO2), metan (CH4), azot oksit (N2O), perflorokarbonlar (PFC’ler), hidroflorokarbonlar (HFC’ler), kükürt heksaflorür (SF6) ve nitrojen triflorür (NF3)) kapsaması bekleniyor.
Karbon Dengeleme (offset) Opsiyonuna Yer Verilmiyor
Karbon dengelemesi, bir işletmenin yol açtığı sera gazı emisyonlarının başka yerlerde sera gazı emisyonlarını önleyen projelerin desteklenmesi suretiyle azaltılması olarak tanımlanabilir. Karbon dengelemesi, şirketlerin doğrudan emisyon azaltım çabaları kadar etkili bir yöntem olmadığı için SBTi’ye sunulan planlarda kabul edilmiyor. Bunun yerine şirketlerin değer zincirinde doğrudan emisyon azaltım projelerine yönelmesi isteniyor. Karbon dengelemesi projelerini desteklemek isteyen şirketler, SBTi kapsamı dışında karbon dengeleme projelerini destekleyerek bunu kamuoyuna duyurabilir.
Kapsam-3 Emisyonlarının Ele Alınması
SBTi çerçevesinde tüm Kapsam-2 emisyonları ile ilgili GHG Protokolü’ne göre sera gazı envanterinin “minimum emisyon sınırları” dâhilinde oluşturulması isteniyor. SBTi kriterlerinin karşılanabilmesi için Kapsam-3 emisyonlarının üçte ikisinin kapsanması gerekiyor. Örneğin satılan ürünlerin kullanılmasından kaynaklanan emisyonlar, Kapsam-3 için belirlenen “minimum emisyon sınırları” çerçevesine girmiyor. Satılan ürünlerden kaynaklanan emisyonların envanter içerisinde önemli bir yere sahip olması halinde şirketlerin bu emisyonları hesaplamalara dahil etmeleri teşvik ediliyor.
Bilimsel Tabanlı Hedef Belirleme Yöntemleri
Sera gazı azaltım hedefleri mutlak olarak belirlenebilir. Bu sayede belirli bir zaman aralığında azaltılacak toplam azaltım oranı SBTi’ya bildirilir. Bu yöntemde nispeten daha az bilgiye ihtiyaç duyuluyor. Belirtilen hedefe ulaşmak için organizasyon, atmosfere salımı gerçekleştirilen emisyonların miktarının azaltılması için eylemler tasarlar. Mutlak emisyon azaltım hedefleri, yatırımcılar ve varlık yöneticisi gibi paydaşlar açısından daha iddialı olarak algılanıyor. Bununla birlikte mutlak emisyon azaltım hedefi, organizasyonun ürün ve servislerine yönelik emisyon yoğunluklarının rakipleri ile karşılaştırılmasına izin vermiyor. Üretimde meydana gelen azalma nedeni ile emisyonlar düşebileceği için, birim başına düşen emisyon yoğunluğundaki iyileştirmelerin bu yöntemle takip edilmesi mümkün değil. Son olarak şirketin büyümesi veya üretimi artırması halinde mutlak emisyon azaltım hedefine ulaşılması zorlaşıyor.
Alternatif bir yöntem olan fiziksel emisyon yoğunluğu yöntemi sayesinde organizasyonun büyümesinden bağımsız olarak enerji verimliliğinde yapılan iyileştirmeler daha iyi anlaşılabilir. Emisyon yoğunluğu yaklaşımının benimsenmesi, üretim süreçlerinde emisyon azaltım süreçlerinin daha iyi izlenmesine katkı sunuyor. Bu yaklaşım ayrıca aynı sektörde faaliyet gösteren şirketlerin emisyon azaltım performanslarının kıyaslanmasına da imkân tanıyor. Bununla birlikte, emisyon yoğunluğu yaklaşımı ile hedeflerin belirlenmesi ve izlenmesi sürecinde daha fazla veriye ihtiyaç duyuluyor. Bu yaklaşımın diğer dezavantajları olarak ise paydaşlar tarafından daha az iddialı olarak algılanması ve ürün başın emisyon azaltım hedeflerinin yine paydaşlar tarafından ayrı ayrı anlamlandırmasında bir takım güçlüklerin yaşanması olarak ifade edilebilir.
Kurumsal Doğrulama Süreci
Hedefler SBTi’ye bildirildikten sonra bu hedeflerin doğrulanma süreci başlıyor. Doğrulama sürecinin ilk aşamasında 30 gün süre içerisinde ön değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmeden geçemeyen şirketlere gerekçeler bildirilir. Ön değerlendirmeyi geçen şirketler için uzman değerlendiriciler tarafından asıl doğrulama süreci başlar. İhtiyaç duyulması halinde bu süreçte şirket ile iletişime geçilerek ilave bilgi talebinde bulunulabilir. Finansal kuruluşlar, büyük şirketler ve KOBİ’ler için ayrı doğrulama süreçleri uygulanır. Uzman değerlendiricilerin yaptığı çalışmalar atanan doğrulayıcıların da onayından geçmesini müteakip nihai olarak tartışıldıktan sonra şirkete bildirilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ve Türkiye’de kurulacak olan milli Emisyon Ticaret Sistemi üretimden kaynaklanan sera gazı maliyetlerini artıracağı için bundan sonraki süreçlerde şirketlerimizin bilimsel tabanlı bir yaklaşımla dekarbonizasyon faaliyetlerini yürütmelerinde büyük fayda var. Aksi takdirde, yüksek emisyonlu üretim neticesinde ödemek zorunda kalacakları karbon ücretleri nedeni ile şirketlerimiz özellikle uluslararası ticarette rekabet güçlerini korumakta güçlük yaşayabilirler. Dünya genelinde net-sıfır hedefine doğru adımların hızlandığı önümüzdeki süreçte, tedarik zincirlerinde daha düşük emisyonlu üretim yapan şirketlerin daha tercih edilir olması da şirketlerimizi düşük emisyonlu üretime zorlayan önemli faktörler arasında.
Bu çerçevede SBTi tarafından sunulan kriterler ve sektörel çalışmalar, şirketlerimizin dekarbonizasyon stratejilerini daha rasyonel belirleyebilmelerini kolaylaştırıyor. Emisyon azaltım hedeflerinin SBTi tarafından onaylanması, özellikle ihracat yapan şirketlerimizin müşterileri nezdinde sürdürülebilirlik performansı açısından güvenilirliklerini artıyor.
SBTi ile ilgili daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, bilimsel tabanlı hedef belirlemek isteyen kuruluşlar için hazırladığımız “SBTi Süreçleri El Kitabı“na başvurabilirsiniz.
Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için lütfen aşağıdaki formu doldurunuz
