Kurumsal Sürdürülebilirlik Özen Yükümlülüğü Direktifi Yasalaşıyor

Avrupa Birliği’nde belirli büyüklükteki şirketlere, tedarik zincirlerindeki partnerleri ile birlikte çevre ve insan haklarına yönelik yasal yükümlülükler getiren Kurumsal Sürdürülebilirlik Özen Yükümlülüğü Direktifi (Corporate Sustainability Due Diligence Directive-CSDDD) ile ilgili yasal süreç ağır adımlarla da olsa sona doğru yaklaşıyor. Avrupa Komisyonu tarafından 23 Şubat 2022’de teklif edilen CSDDD, Avrupa Birliği’nde faaliyet yürüten şirketlere, çevre ve insan hakları ile ilgili negatif etkileri belirleme, değerlendirme, önleme ve giderme sorumluluğu yüklüyor.

Avrupa Konseyi 1 Aralık 2022’de CSDDD teklifi üzerinde genel tutumunu belirlemişti. Avrupa Parlamentosu’nun Hukuk İşleri Komitesi’nde 25 Nisan 2023 tarihinde onaylanan teklifin, Avrupa Parlamentosu Genel Kurulu’na getirilmesi ve sonrasında ise üçlü görüşmeler kapsamında ele alınması bekleniyor. Avrupa Birliği kurumları arasında teklif çerçevesinde benimsenen farklı yaklaşımlar nedeni ile üçlü görüşme (trialogue) sürecinin biraz zorlu geçeceği tahmin ediliyor. Bu farklılıklar;

Avrupa Birliği’ndeki ve Avrupa Birliği dışındaki şirketler için belirlenen çalışan sayısı ve ciro eşik seviyesi
Direktifin finans sektöründe faaliyet gösteren şirketlere uygulanması
Şirketlerin kaynak yönlü ve aşağı yönlü iş ilişkileri ve aktivitelerinde kapsanacak operasyonel alan
Özen yükümlülüğü çerçevesine alınacak insan haklarının kapsamı
Güvene dayalı görev (fudiciary duty) ve sorumlulukların yerine getirilmemesi halinde karşılaşılacak hukuki yaptırımların niteliği

Avrupa Konseyi’nin Yaklaşımı

Avrupa Konseyi büyük oranda Avrupa Komisyonu’nun teklifini kabul etmekle birlikte önemli değişiklikleri de benimsedi. Avrupa Konseyi’nin çalışan sayısı ve ciro seviyesi ile ilgili belirlediği kriterler Avrupa Komisyonu’nun teklifi ile aynı. Bununla birlikte Avrupa Konseyi CSDDD yükümlülüklerinin kademeli olarak devreye girmesini istiyor. Avrupa Konseyi’nin teklifine göre CSDDD’nin ilk önce 1000’den fazla çalışanı ve dünya genelinde 300 milyon €’dan fazla cirosu olan (Avrupa Birliği dışında konuşlu şirketler için ise Avrupa Birliği sınırları içerisinde 300 milyon €’dan fazla ciro seviyesi) şirketler için uygulanması teklif ediliyor. Direktif’in, üç yıl sürmesi öngörülen bu sürenin sonunda tam olarak yürürlüğe girmesi teklif ediliyor.

Avrupa Komisyonu’ndan farklı olarak Avrupa Konseyi, CSDDD’nin finansal kuruluşlara uygulanmasının zorunlu olmamasını talep ediyor. Direktif’in bu haliyle yasalaşması halinde AB üyesi ülkeler finansal kuruluşların CSDDD kapsamında alınmasını konusunda kendileri karar verebilecek.

Avrupa Komisyonu’nun teklifinde tüm değer zincirinin CSDDD’nin kapsamına alınması teklif edilmişti. Avrupa Konseyi ise bu kapsamı daraltarak şirketlerin ürün ve servislerini kullanacak olan aşağı yönlü (downstream) şirketlerin büyük oranda hariç tutulmasını istiyor. Konsey’in bu teklifi, CSDDD’nin sadece tedarikçi şirketlere yönelik uygulanmasına neden olacağı için Avrupa Komisyonu’nun ilk baştaki teklifinin çerçevesini büyük oranda daraltacak.

Avrupa Komisyonu’nun teklifinde şirket direktörlerinin alacağı tazminatların şirketin uzun dönemli sürdürülebilirlik performansına göre belirlenmesi yer alıyor. Avrupa Konseyi’nin benimsediği yaklaşımda ise AB üyesi ülkelerin kendi iç hukukunda yer alan hükümlerle çelişme ihtimali nedeni ile bu madde kaldırıldı.

Avrupa Konseyi’nin CSDDD kapsamında doğacak hukuki sorumluluk ile ilgili yaklaşımında da bir farklılık göze çarpıyor. Avrupa Komisyonu’nun ilk teklifinde sadece dolaylı iş partnerlerinden kaynaklanan zararların hariç tutulması ifadesi yer alırken, Avrupa Konseyi tarafından benimsenen yaklaşımda ise hem direkt ve hem de dolaylı iş partnerlerinden kaynaklanan zararlar hariç tutuluyor.

Avrupa Parlamentosu Hukuk İşleri Komitesi’nin Yaklaşımı

Avrupa Parlamentosu Hukuk İşleri Komitesi’nin 25 Nisan 2023’te kabul ettiği metinde CSDDD kapsamında şirketler için belirlenen eşik seviyesi kapsamı genişletecek şekilde biraz daha aşağı çekiliyor. Hukuk İşleri Komitesi’nin teklifinde CSDDD kapsamında alınacak şirketlerin belirlenmesi için çalışan sayısı 250 ve üzeri, dünya genelinde net ciro seviyesi ise 40 milyon € olarak belirlendi. Yüksek etkili sektörlere yönelik çalışan seviyesi eşiği ise 50’ye, dünya genelinde ciro ise 8 milyon €’ya düşürüldü. AB dışında şirketler ise çalışan sayısı kriterinden muaf tutulacak.

Hukuk İşleri Komitesi’nin Avrupa Komisyonu’ndan ayrıştığı bir diğer nokta da yüksek etkili sektörlerin kapsamı ile ilgili. Komite, CSDDD kapsamındaki yüksek etkili sektörlerin giyim, yiyecek ve içecek, hayvansal ürünler, enerji, inşaat ve bilgi teknolojileri sektörlerini kapsayacak şekilde genişletilmesini istiyor.

Avrupa Parlamentosu Hukuk İşleri Komitesi Avrupa Komisyonu’nun teklifine benzer şekilde, değer zincirlerindeki paydaşların CSDDD kapsamında değerlendirilmesi gerektiği görüşünde. Buna göre, şirketlerin ürün ve servislerini kullanan paydaşlar da CSDDD çerçevesinde değerlendirilebilecek.

“İyi yönetim (good governance)” pratiklerinin CSDDD kapsamına alınmasını teklif eden Hukuk İşleri Komitesi’ne göre rüşvet, yolsuzluk, şantaj, vergi kaçırma & vergiden kaçınma, illegal politik finansman ve gücün menfi şekilde kullanılması gibi uygulamalar CSDDD çerçervesinde yaptırıma tabi tutulmalı.

Sonuç ve Değerlendirme

Avrupa Birliği’nde çevre ve insan hakları ile ilgili ciddi kurumsal sürdürülebilirlik pratikleri ihlallerinin CSDDD ile birlikte değer zincirlerini kapsayacak şekilde yaptırıma tabi tutulması öngörülüyor. AB üyesi ülkelerde kurulacak idari mekanizmalar sayesinde CSDDD kapsamında şirketlere yönelik bildirilen ihlallerin incelenmesi sonucunda direktife tabi şirketlerin önemli yaptırımlar ile karşılaşma ihtimali bulunuyor. Bu nedenle, önümüzdeki yıllarda özellikle AB’deki şirketlerin ve CSDDD kapsamına giren AB dışındaki şirketlerin, kendi tedarik zincirleri ile iş ilişkisine girerken, CSDDD kapsamındaki sorumluluklarını çeşitli sözleşmeler ile paydaşlarına yansıtması bekleniyor. AB şirketlerinin tedarik zincirinde yer alan şirketlerimizin gelecekte olumsuz bir durum ile karşılaşmaması için CSDDD çerçevesine giren çevre ve insan hakları kurallarına uyum adına farkındalık eğitimlerin başlamak üzere adımlar atması faydalı olacaktır.