Borsa İstanbul Sürdürülebilirlik Endeksi

Yatırımcıların karar alırken şirketlerin sadece finansal performanslarına baktıkları dönemin artık iyice geride kaldığı günümüzde, ESG kriterlerinin notlandırılmasına olan ihtiyaç daha da belirgin hale gelmiş durumda. Bu ihtiyaçtan hareketle birçok ülkede sürdürülebilirlik endeksleri ortaya çıkmış, şirketlerin sosyal, çevresel ve ekonomik performanslarını kapsamlı bir şekilde değerlendiren bu endeksler, hem yatırımcılar hem de genel halk için değerli bir rehber haline gelmiştir. Dow Jones Sürdürülebilirlik Endeksi, FTSE4Good Index Series gibi global endekslerin yanı sıra, Türkiye’de de Borsa İstanbul’un öncülüğünde BIST Sürdürülebilirlik Endeksi hayata geçirilmiştir. Bu yazıda, bu önemli endeksin detaylarına ve özelliklerine odaklanarak, şirketlerin ve yatırımcıların bu endeksten nasıl faydalanacağına dair bir inceleme gerçekleştireceğiz.

Endekse girmenin faydaları

Şirketlerin sürdürülebilirlik performanslarının finansmana erişimdeki rolü gün geçtikçe artıyor. Özellikle BDDK Eylül ayında çıkardığı ve kamuoyunun görüşüne sunduğu ‘Yeşil Varlık Oranı Tebliği’ ve ‘İklimle Bağlantılı Finansal Risklerin Bankalarca Etkin Yönetimine İlişkin Rehber’ taslaklarından da anlaşılabileceği gibi özellikle bankalara portföylerinin belli bir oranının sürdürülebilirlik performansı yüksek varlıklardan oluşması zorunluluğu getiriliyor. Ayrıca yine yeni düzenlemeler gereği, kredi kuruluşlarının firmalara ve projelere kredi sağlarken sürdürülebilirlik kriterlerini de hesaba katması gerekliliği gün geçtikçe artıyor.

Bu bağlamda, bir firmanın kurumsal sürdürülebilirlik başarısını güvenilir bir endeks aracılığıyla değerlendirmesi aşağıdaki avantajları sunacaktır:

Firmalar, ESG performanslarını ulusal ve uluslararası rakipleriyle kıyaslayarak sektördeki mevcut konumlarını belirleyebilirler.
ESG performansı konusunda duyarlı fon yöneticileri için, ESG performansını raporlamayan ve bu konuda belge sunmayan bir şirkete yatırım yapmak risklidir. Çoğu fon veya bireysel yatırımcı, tanınmış bir endekste listelenen ve performansını rahatça izleyebileceği bir şirkete yatırım yapmayı daha uygun bulur.
Endeks, şirketlerin sürdürülebilirlik konusundaki yaklaşımlarını aydınlatarak, faaliyetlerinin ve aldıkları kararların tarafsız bir bakış açısıyla incelenmesine ve bu şekilde onaylanmasına olanak tanır.
Endeks, şirketlere kendi başarılarını gözden geçirme ve yeni amaçlar belirleme fırsatı sunarken, aynı zamanda kurumsal şeffaflıklarını ve hesap verebilirliklerini artırma, sürdürülebilirlikle ilgili riskleri yönetme yeteneklerini de geliştirmelerine yardımcı olur.

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi

Borsa İstanbul tarafından 2014 yılında ‘şirketlerin sürdürülebilirlik politikalarına ilişkin bilgiyi sorumlu yatırımcılara ileten bir platform oluşturmak’ amacıyla hesaplanmaya başlanan Sürdürülebilirlik Endeksi, Yıldız Pazar, Ana Pazar veya Alt Pazar’da işlem gören, sürdürülebilirlik değerlemelerine dahil olmak için gönüllü olan ve belirlenmiş asgari sürdürülebilirlik notuna sahip şirketlerin paylarından oluşur.

Buna göre Endeks’te yer almak isteyen ve bu taleplerini Borsa İstanbul Endeks Direktörlüğü’ne yazılı olarak ileten şirketler, kriterleri karşılamaları durumunda ilk değerleme döneminden itibaren Endeks’e dahil edilirler.

Endeks’in Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık dönemlerine ait olmak üzere senede dört değerleme dönemi bulunuyor. Bazı özel durumlar dışında not güncellemeleri, Endeks’e giriş-çıkış gibi işlemler değerleme dönemlerinin başında gerçekleşiyor.

Kabul Edilme Koşulları

BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nin hesaplanmasında, dünyanın en büyük veri sağlayıcılarından Refinitiv firmasının değerleme sonuçları kullanılmakta. Bu değerlendirme metodunda, çevresel (E), sosyal (S) ve yönetişim (G) ana başlık notlarının sektörlere göre ağırlıklandırılmasıyla oluşan bir Genel Sürdürülebilirlik Notu tanımlanıyor. Ayrıca ana başlık notları da toplam on kategori notunun birleşiminden oluşuyor.

Endeks’te yer almak isteyen bir şirketin;

Genel Sürdürülebilirlik Notu 50 veya üzerinde,
Her bir ana başlık notu 40 veya üzerinde,
Kategori notlarından en az 8’i 26 veya üzerinde

olmalıdır.

Borsa İstanbul tarafından Kasım 2022’den itibaren hesaplanmaya başlanan ve sürdürülebilirlik performansı yüksek ve belirli bir piyasa değerinin üzerinde olan payların dahil edildiği BIST Sürdürülebilirlik 25 Endeksi’ne kabul edilmek için ise;

Genel Sürdürülebilirlik Notu’nun 70 veya üzerinde,
Her bir ana başlık notunun 60 veya üzerinde,
Kategori notlarından en az 8’inin 50 veya üzerinde

olması gerekmektedir.

Şekil-1: BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’ne girme koşulları

Değerlemelerde son iki takvim yılına ait veri ve notlar göz önünde bulundurulur. Bu iki yıldan en az birinde belirtilen kriterlerin karşılanması, şirket paylarının endekse katılması için yeterlidir.

Eğer bir şirket belirlenen kriterlere uymazsa, hemen endeksten çıkarılmaz. Şirkete bir sonraki Değerleme Dönemine kadar kriterlere uygun hale gelme şansı verilir. Ancak, ardışık iki Değerleme Döneminde kriterlere uyulmazsa, takip eden dönemde BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nden çıkartılır.

Şirketler, Refinitiv ESG Contributor Tool sistemindeki bilgilerini güncel tuttukları ve endeks seçim kriterlerini karşıladıkları sürece endekste kalmaya devam ederler.

Endeks değerlemesine dahil olmak istemeyen şirketler, bu taleplerini beyan ettikten sonra bir sonraki Endeks Döneminde BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nden çıkarılırlar.

Eğer BIST Sürdürülebilirlik Endeksleri’nde yer alan bir şirket, bu endekste olmayan bir başka şirket tarafından satın alınırsa, satın alma sürecinin tamamlanmasından hemen sonra ilgili şirket endeksten çıkarılır.

Hesaplama metodolojisi

Borsa İstanbul’un ESG notu hesaplaması ile ilgili 2021 yılından itibaren Refinitiv ile çalışmaya başlamasıyla beraber, notların hesaplama metodolojisi de değişmiş durumda. Buna göre, Refinitiv kendi bünyesinde bulundurduğu veri toplama elemanları vasıtasıyla biriktirdiği verileri sektör, ülke ve şirket büyüklüğü gibi unsurları da hesaba katarak çeşitli formüller vasıtasıyla işliyor ve sonuçta her şirket için bir Genel Sürdürülebilirlik Notu (Combined ESG Score) çıkıyor.

Refinitiv’in yaklaşımında, şirketlerin ESG notlarını oluşturan çevresel, sosyal ve yönetişim ana başlıklarına ek olarak bir de organizasyonların isimlerinin sürdürülebilirlikle ilgili tartışmalarda yer alıp almamasına göre hesaplanan ‘Uyumsuzluk Notu’ dikkate alınıyor. Kurumsal sürdürülebilirlik ile ilgili hususlarda ismi herhangi bir skandala ya da soruşturmaya karışan şirketlerin ESG notları, uyumsuzluk notunun oranında düşürülüyor.

ESG notları hesaplanırken tamamen açık kaynak bilgilerinden faydalanılmakta ve şirketlerin özel ve gizli bilgilerine kesinlikle erişilmeye çalışılmamaktadır. Bu kapsamda, notlar hesaplanırken başvurulan bilgi kaynaklarını şöyle sıralayabiliriz:

Yıllık raporlar
Şirket resmi internet siteleri
Borsa bildirimleri
STK’lar
Basın

Şekil 2: ESG verilerinin toplanması ve işlenmesi

Beş aşamalı notlama süreci

Not hesaplama süreci, ilk başta belirlenen yaklaşık 600 veri noktasında biriken verilerin sektörlere göre önemleri ile ağırlıklandırılarak 180 adet ‘ESG ölçütü’ne dönüştürülmesi ile başlıyor. Bu ölçütlerin 68’i çevresel, 62’si sosyal ve 56 adedi ise yönetişim ana başlıkları ile ilgili. Ancak her ölçüt her sektörü aynı oranda ilgilendirmemekte. Örneğin bir şirketin bir atık su geri kazanımı planı olup olmaması bankacılık sektöründe faaliyet gösteren bir şirket ile bir kimyasal üreticisi için aynı önemde olmayacaktır. Hesaplama metodolojisinde bu ağırlıklandırmalar ayrıntılı olarak belirlenerek çeşitli önemlilik matrisleri oluşturulmuş. Ancak şirketleri yönetişim ana başlığı altında değerlendirildikleri ölçütler için sektörlere göre değişen bir ağırlıklandırma metoduna başvurulmamış. Diğer bir deyişle, yönetişim hususları her sektörden şirket için aynı önemde görülmekte.

Şekil 3: Beş aşamalı ESG notlama süreci

Hesaplamalar 1 ila 100 arasında değişen sonuçlar vermekle birlikte notlar aynı zamanda harf ile de ifade ediliyor. Buna göre en yüksek notu oluşturan A+’dan başlamak üzere D-’ye uzanan bir not skalası tasarlanmış. A ve B notu alan firmalar başarılı ve iyi, C notu alan firmalar ise yeterli performansa sahip olarak kabul edilirken, D notu alan firmaların performansları ise yetersiz sayılıyor.

Uyumsuzluk notu

Yukarıda bahsedilen metodoloji vasıtasıyla hesaplanan ESG Notu’na şirketlerin kamuoyunda yaşadıkları sürdürülebilirlik bağlantılı sorunlar da çeşitli ağırlıklar vasıtasıyla hesaplanarak bir ‘Uyumsuzluk Notu’ hesaplanıyor ve bu not şirketin büyüklüğü ya da verilerini ne açıklıkta paylaştığı da hesaba katılarak ESG Notu’na dahil ediliyor. Ortaya çıkan not ise Genel Sürdürülebilirlik Notu (Combined ESG Score) olarak adlandırılmakta. Bu notun en önemli özelliklerinden birisi ise genel notlamada sadece negatif etki yaratacak şekilde tasarlanması. Başka bir deyişle, ESG notu 80 ve Uyumsuzluk Notu 100 olan bir firmanın Genel Sürdürülebilirlik Notu yine 80 olarak kalırken Uyumsuzluk Notu 60 olan bir şirketin ise Genel Sürdürülebilirlik Notu ise bu durumdan negatif etkilenecektir.

Uyumsuzluk Notu verilirken dikkat edilen veri noktaları ise şunlardır:

Rekabete aykırı davranışlar (ör. anti-tröst ve tekelcilik)
Etik (rüşvet, yolsuzluk, siyasi bağlantı vs.)
Fikri mülkiyet/patent anlaşmazlıkları
Kritik ülkelerden tedarikçi edinme
Kamu sağlığı/iş kazaları
Vergi/kara para aklama davaları
Çocuk işçiliği
İnsan hakları
Yönetici tazminatı
Tüketici memnuniyetsizlikleri
Müşteri sağlığı ve güvenliği
Gizlilik
Ürün erişimi
Sorumlu pazarlama
Sorumlu Ar-Ge
Çevresel etki
Muhasebe tartışmaları
İçeriden bilgi sızdırma
Hissedar hakları
Çeşitlilik ve fırsat eşitliği (ücretler, cinsel taciz vb.)
Çalışan sağlığı ve güvenlik
Ücretler veya çalışma koşulları
Grevler

Contributor Tool

BIST sürdürülebilirlik Endeksi’nde yer almak isteyen firmalar, organizasyonları ile ilgili ESG verilerini veri sağlayıcı firma Refinitiv’in sunduğu bir yazılım olan “Refinitiv Contributor Tool” üzerinden paylaşabilmekte. Buraya girilen ve yukarıda bahsedilen 180 ESG ölçütünü oluşturan bilgiler, sağlayıcı firma tarafından gerekli hesaplamalar için temel verileri teşkil ediyor.

Kullanması ücretsiz olan yazılımda bir şirket için birden fazla kullanıcı hesap açabilirken bir kullanıcının birden fazla şirket hesabını yönetebilmesi ise mümkün değil.

Contributor Tool’a girilen verilerin güncellenmesi her zaman için mümkün olmakla beraber, bu verilerin ESG notlarına yansıması 6 ila 8 hafta arasında bir zaman alabilmekte.

Şekil 4: Contributor Tool giriş sayfası

Sonuç

Kurumsal sürdürülebilirlik kriterlerinin finansmana ulaşma konusundaki önemi şirketler için gün geçtikçe artmakta. Bu da yatırımcıları daha fazla çekmek ve finansmana ulaşmak isteyen şirketlerin güvenilir ESG notlandırılmasına duydukları ihtiyacın önemini gözler önüne seriyor. Ülkemizde yeşil varlık ekosisteminin bir an önce oluşabilmesi adına BIST Sürdürülebilirlik Endeksi büyük önem taşıyor. Bu kapsamda, hem yatırımcıların ilgisini çekmeleri hem de kurumsal sürdürülebilirlik hususlarındaki eksiklerini görmeleri adına tüm şirketlerimizin kendilerini ESG notlamasına tabi tutmaları gerekir.